Ἐπιμνημόσυνος λόγος τοῦ Πέτρου Παπαπολυβίου γιὰ τὸν Τάσσο Παπαδόπουλο στὸ πέμπτο ἐτήσιο μνημόσυνο, 8 Δεκεμβρίου 2013

Νιώθω βαρὺ τὸ χρέος καὶ τὴν εὐθύνη ποὺ ἀνέλαβα νὰ ἐκφωνήσω σήμερα τὸν ἐπιμνημόσυνο λόγο μπροστὰ γιὰ τὸν Τάσσο Παπαδόπουλο στὴν πέμπτη ἐπέτειο τοῦ θανάτου του. Εὐχαριστῶ τὴν οἰκογένεια τοῦ Τάσσου Παπαδόπουλου γιὰ τὴν εὐγενική, τιμητική τους πρόσκληση, ποὺ δὲν μποροῦσα νὰ ἀρνηθῶ. Θὰ προσπαθήσω νὰ σκιαγραφήσω τὴ φυσιογνωμία τοῦ ἀείμνηστου Τάσσου Παπαδόπουλου χωρὶς μεγάλα λόγια καὶ ὑπερβολές, ἀλλὰ μὲ τὴ λιτότητα ποὺ ἐπιβάλλει ἡ συνολικὴ πολιτικὴ ζωὴ καὶ ἡ δράση του, ἀλλὰ καὶ ἡ σεμνότητα τοῦ χαρακτήρα του. Ἤδη ἔχουν περάσει πέντε χρόνια ἀπουσίας του ἀπὸ τὰ ἀνθρώπινα καὶ τὸν κυπριακὸ πολιτικὸ στίβο καὶ ὁ ἱστορικὸς μπορεῖ νὰ προχωρήσει στὴν ἀποτίμηση τοῦ ἔργου του μὲ τὴ νηφαλιότητα καὶ τὴν ἀποστασιοποίηση ποὺ ἀπαιτεῖται, ὥστε νὰ πετύχει τὴν κατὰ τὸ δυνατὸν ἀντικειμενικὴ ἀξιολόγηση τῆς πολιτικῆς του δράσης.

Ὁ Τάσσος Παπαδόπουλος ἀφιέρωσε ἕνα μεγάλο μέρος τῶν 74 χρόνων τῆς ζωῆς του στὰ κοινὰ καὶ στὴν πατρίδα του. Γεννήθηκε τὸ 1934 καὶ ἀφοῦ ἀποφοίτησε ἀπὸ τὸ Παγκύπριο Γυμνάσιο καὶ ὁλοκλήρωσε τὶς νομικὲς σπουδές του στὸ Λονδίνο ἐπέστρεψε στὴ γενέτειρά του, Λευκωσία, ἔχοντας ἤδη ἀναμιχθεῖ ἔντονα στὸ κυπριακὸ φοιτητικὸ κίνημα καὶ στὶς παροικιακὲς ὀργανώσεις τῆς ἀγγλικῆς πρωτεύουσας. Ὁλοκλήρωσε τὴν προσφορά του καὶ τὸν κύκλο τῆς βιολογικῆς του ζωῆς τὸ 2008, ἔτος κατὰ τὸ ὁποῖο ἀπέτυχε νὰ ἐκλεγεῖ γιὰ δεύτερη συνεχόμενη θητεία στὸ προεδρικὸ ἀξίωμα, ἔχοντας συμπληρώσει πέντε δεκαετίες συνεχοῦς πρωταγωνιστικῆς δράσης στὴν κυπριακὴ πολιτικὴ...

σκηνή.

Ὁ Τάσσος Παπαδόπουλος δὲν ὑπῆρξε ἁπλῶς μία ἀπὸ τὶς ἐμβληματικὲς φυσιογνωμίες τῆς νεότερης καὶ σύγχρονης ἱστορίας τῆς Κύπρου, ποὺ ἀνήγειραν καὶ κράτησαν ὄρθιο τὸ οἰκοδόμημα τῆς 53χρονης σήμερα Κυπριακῆς Δημοκρατίας, ἀλλὰ ἦταν ἕνας ἀπὸ τοὺς τελευταίους μεγάλους πολιτικοὺς ἡγέτες τοῦ νεότερου Ἑλληνισμοῦ. Διακρινόμενος ἀπὸ τὸ ἦθος, τὴ σεμνότητα καὶ τὴν ἐντιμότητα ποὺ χαρακτήριζε τοὺς πολιτικούς τῆς προηγούμενης γενιᾶς, σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν ἐργατικότητα, τὴ μαχητικότητα, τὸ πάθος του γιὰ τὴν Κύπρο καὶ τὴν ἀφοσίωσή του στὸν ἀγώνα γιὰ τὴν ἐπικράτηση τῆς δικαιοσύνης, ὁ Τάσσος Παπαδόπουλος ἦταν ἕνας ἀπὸ λίγους πολιτικοὺς τῶν τελευταίων χρόνων στὴν Κύπρο καὶ στὴν Ἑλλάδα, ποὺ κατάφερε νὰ ἐμπνεύσει, νὰ δημιουργήσει ἐλπίδες, νὰ συσπειρώσει τοὺς πολίτες πέρα καὶ πάνω ἀπὸ τὶς κομματικὲς γραμμές, νὰ ἀντισταθεῖ καὶ νὰ μὴν ὑποκύψει στὶς παράλογες πιέσεις τῶν ξένων. Σὲ μία ἐποχὴ ὅπου ἡ ὀξύτατη οἰκονομικὴ καὶ κοινωνικὴ κρίση συνοδεύεται ἀπὸ τὴν καλπάζουσα ἀπαξίωση τῆς πολιτικῆς καὶ τῶν πολιτικῶν, σὲ χρόνους ὅπου ἡ οὐσία τῶν πολιτικῶν ἐπιχειρημάτων ἔχει δώσει τὴ θέση της στοὺς κανόνες τῆς λεγόμενης πολιτικῆς ἐπικοινωνίας, σὲ μία ἱστορικὴ περίοδο δομικῶν ἀνακατατάξεων, δοκιμασίας τῆς προοπτικῆς τῆς εὐρωπαϊκῆς ἐνοποίησης καὶ ἀπεγνωσμένης ἀναζήτησης ὁραμάτων καὶ προσανατολισμοῦ, οἱ πραγματικοὶ ἡγέτες σπανίζουν, ἐὰν δὲν ἔχουν ἐκλείψει ὁριστικά. Καὶ αὐτὸ δὲν εἶναι φαινόμενο κυπριακὸ ἢ ἑλλαδικό, εἶναι πανευρωπαϊκὸ καὶ παγκόσμιο καὶ οὔτε παρουσιάζεται γιὰ πρώτη φορά. Ζοῦμε σὲ μία ἐποχὴ ὅπου, γιὰ νὰ θυμηθοῦμε μία βυζαντινὴ ρήση, τὸ τάλαντον ἐγένετο πληθὺς ὀβολῶν. Δυστυχῶς. 

Γιατί ὅμως χαρακτηρίζουμε μεγάλο πολιτικὸ καὶ κορυφαία μορφὴ τοῦ σύγχρονου Ἑλληνισμοῦ τὸν Τάσσο Παπαδόπουλο; Γιὰ πολλοὺς λόγους: Γιατί ὑπῆρξε πολιτικὸς τῶν ἔργων καὶ τοῦ προσωπικοῦ παραδείγματος καὶ ὄχι τῶν λόγων, πολὺ δὲ μᾶλλον γιατί δὲν ὑπέκυψε στὴν ἀβάστακτη ἐλαφρότητα τοῦ λαϊκισμοῦ καὶ τῶν εὔκολων προεκλογικῶν ὑποσχέσεων. Τὰ ὅσα λέχθηκαν στὴν προεκλογικὴ περίοδο τοῦ Φεβρουαρίου τοῦ 2008 εἶναι ἀκόμη νωπά, ἔστω καὶ ἂν κάποιοι νομίζουν ὅτι στὴν πολιτικὴ τὰ πάντα ἐξαρτῶνται ἀπὸ τὸ πρόσκαιρο ἀποτέλεσμα, τὸν βραχυπρόθεσμο σκοπὸ ποὺ ἁγιάζει, ὑποτίθεται, τὰ μέσα. 

Ὁ Τάσσος Παπαδόπουλος ὑπηρέτησε τὴν πατρίδα του εὐόρκως καὶ ἐπάξια ἀπὸ διάφορους ὑπουργικοὺς θώκους στὶς κυβερνήσεις τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Μακαρίου, καὶ δημιούργησε σὲ ὅλους σημαντικὸ ἔργο ὑποδομῆς ὡς παρακαταθήκη, σὲ μία ἐποχὴ ποὺ θεμελιωνόταν ἕνα νέο κράτος, ὕστερα ἀπὸ αἰῶνες δουλείας. Ξεκινώντας ἀπὸ τὸ ἄτυπο χαρτοφυλάκιο τοῦ Ὑπουργείου Ἐσωτερικῶν τῆς μεταβατικῆς περιόδου τοῦ 1959-1960, ἄφησε ἔντονη τὴ σφραγίδα του στὴν πρώτη δεκαετία ζωῆς τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας σὲ τρία ὑπουργεῖα ἀπὸ τὰ θεωρούμενα ὡς μὴ προβεβλημένα. Τὴ διαδρομὴ αὐτὴ ἀκολούθησε ἡ ἄμεση ἐμπλοκή του στὶς διακοινοτικὲς συνομιλίες, εἴτε ὡς σύμβουλος τοῦ Γλαύκου Κληρίδη, εἴτε ὡς ἐπίσημος συνομιλητὴς κατὰ τὸ 1976-1978, ἡ ἐκλογή του ὡς βουλευτῆ, ἡ προεδρία τοῦ ΔΗΚΟ καὶ τῆς Βουλῆς, καὶ ὡς ἀποκορύφωμα καὶ ἐπιστέγασμα, τὸ ὕπατο ἀξίωμα, ἡ ἀνάληψη τῆς προεδρίας τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας, τὸ 2003. Τίμησε ὅλα τὰ ἀξιώματα ποὺ τοῦ ἀνατέθηκαν ἢ στὰ ὁποῖα ἐκλέχθηκε, δὲν εὐτέλισε ποτὲ τοὺς θεσμούς, κρίθηκε ἐπανειλημμένα καὶ πέρασε ἐπιτυχῶς τὴν ἀδέκαστη καὶ σκληρὴ ἀξιολόγηση τῆς διαχρονικῆς ρήσης «ἀρχὴ τὸν ἄνδρα δείκνυσι». Εἶναι τραγικὴ ἡ διαπίστωση ὅτι στὴν ἱστορία τοῦ σύγχρονου Ἑλληνισμοῦ, στὴν Κύπρο καὶ στὴν Ἑλλάδα, ἡ ἐτυμηγορία τῆς ἱστορίας γιὰ ἐλάχιστους κορυφαίους πολιτικοὺς τῶν τελευταίων δεκαετιῶν μπορεῖ νὰ εἶναι τόσο κατηγορηματική, εἰδικὰ σὲ αὐτὸν τὸν τομέα, ὅσο μὲ τὸν Τάσσο Παπαδόπουλο. 

Σὲ αὐτὴ τὴ μακρὰ πολιτικὴ διαδρομὴ ὁ Τάσσος Παπαδόπουλος δὲν ἀπουσίασε ἀπὸ κανένα κάλεσμα τῆς πατρίδας του καὶ οὔτε κρύφτηκε ποτέ. Τὸ ἱστορικὸ διάγγελμα τῆς 7ης Ἀπριλίου 2004 θὰ συγκαταλέγεται στὸ ἑξῆς στὰ πιὸ σπουδαῖα ἱστορικὰ καὶ πολιτικὰ κείμενα τῆς νεότερής μας ἱστορίας, σὲ μία σπάνια συγκυρία ὅπου ὁ ἐκλεγμένος ἀπὸ τὸ λαὸ ἀνώτερος κρατικὸς ἄρχοντας ἀνταποκρίθηκε ἀπόλυτα στὴν κρισιμότητα τῶν περιστάσεων, ἀπευθύνθηκε μὲ εἰλικρίνεια καὶ εὐθύτητα στοὺς πολίτες, διαθέτοντας ταυτόχρονα τὴν προσωπικότητα, τὴ βαρύτητα καὶ τὸ κύρος ποὺ τοῦ ἐπέτρεπαν νὰ ἐπικαλεστεῖ τὸ δίκαιο, τὴν ἀξιοπρέπεια καὶ τὴν ἱστορία. Ὅσοι δὲν μποροῦν ἢ δὲν θέλουν νὰ ἀντιληφθοῦν τὸ ἱστορικὸ μεγαλεῖο ἐκείνης τῆς βραδιᾶς της 7ης Ἀπριλίου 2004 καὶ τὸ πολιτικὸ ἀνάστημα τοῦ Τάσσου Παπαδόπουλου, ἂς τὰ συγκρίνουν μὲ τὴν ἀπογοήτευση ποὺ σκόρπισαν στὸν ἁπλὸ Κύπριο πολίτη οἱ ἀντιδράσεις τῆς ἀνώτερης πολιτικῆς μας ἡγεσίας στὶς δύο ἑπόμενες μεγάλες κρίσεις ποὺ ταλάνισαν τὴ χώρα μας, τὸν Ἰούλιο τοῦ 2011 καὶ τὸν Μάρτιο τοῦ 2013. 

Ἂν καὶ τὸ 2004 ἀποτελεῖ τὴν κορυφαία στιγμὴ τῆς ἱστορικῆς διαδρομῆς τοῦ Τάσσου Παπαδόπουλου, μαζὶ βεβαίως μὲ τὰ ἄλλα ἐπιτεύγματα τῆς προεδρικῆς του διακυβέρνησης, θὰ ἦταν ἄδικο νὰ σταθοῦμε μόνο σὲ αὐτό, ἐὰν θέλουμε νὰ παρουσιάσουμε, ἔστω σὲ μία σύντομη ὁμιλία, τὴ συνολική του προσφορὰ στὴν πατρίδα μας. 

Ἀπὸ τὰ νεανικά του χρόνια ὅταν, στὴ Λευκωσία, τὰ πρῶτα του βήματα στὴ δικηγορία συνέπεσαν μὲ τὴν ἔναρξη τοῦ ἀπελευθερωτικοῦ ἀγώνα τῆς ΕΟΚΑ, ὁ Τάσσος Παπαδόπουλος ἔδωσε δυναμικὰ τὸ παρόν του, εἴτε ὑπερασπίζοντας τὰ ἀνθρώπινα δικαιώματα τῶν συμπατριωτῶν του ποὺ βασανίζονταν ἀπάνθρωπα στὰ μπουντρούμια τοῦ Σπέσιαλ Μπράντς καὶ τῆς Ὀμορφίτας εἴτε, κυρίως, μὲ τὴν ἐνεργή του συμμετοχὴ στὴν ΕΟΚΑ, γιὰ τὴν προώθηση τοῦ αἰτήματος τῆς αὐτοδιάθεσης – ἕνωσης, ἀναλαμβάνοντας καθοδηγητικὰ καθήκοντα στὴν ΠΕΚΑ, τὴν Πολιτικὴ Ἐπιτροπὴ Κυπριακοῦ Ἀγῶνος. Ὁ ἴδιος θεωροῦσε τὴ συμμετοχή του στὴν ΕΟΚΑ ὡς ἐκτέλεση ἑνὸς ἐλάχιστου καὶ στοιχειώδους χρέους πρὸς τὴν πατρίδα καὶ δὲν τὴν διαφήμισε ποτέ. Ἡ συμβολή του, ὅμως, ὑπῆρξε σημαντική, ἰδιαίτερα ἂν ληφθεῖ ὑπόψη τὸ κλειστὸ συγκεντρωτικὸ σύστημα διοίκησης τῆς ὀργάνωσης. Καὶ εἶναι τραγελαφικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐξαιτίας τῶν κατοπινῶν πολιτικῶν ἐπιλογῶν τοῦ Τάσσου Παπαδόπουλου, στὰ πρῶτα χρόνια τῆς δεκαετίας τοῦ 1960, ὁ ρόλος του στὴν ΕΟΚΑ ὑποτιμήθηκε καὶ σχεδὸν ἐξαφανίστηκε ἀπὸ ὁρισμένους. Ἀντίθετα, ὕστερα ἀπὸ μερικὲς δεκαετίες, γιὰ νὰ πληγοῦν ἄλλες συγκεκριμένες του πολιτικὲς ἐπιλογές, ποὺ εἶχαν νὰ κάνουν μὲ τὴ λύση τοῦ Κυπριακοῦ, ἀλλὰ καὶ ὁ ἴδιος ὁ ἀγώνας τῆς ΕΟΚΑ, ἡ συμβολὴ τοῦ Τάσσου Παπαδόπουλου στὸν ἀγώνα τοῦ 1955-1959 δαιμονοποιήθηκε καὶ στοχοποιήθηκε ἀπὸ κάποιους ἄλλους. Ὁ Τάσσος Παπαδόπουλος παρουσιάστηκε ὡς «κομμουνιστικοφάγος» γιατί ἔγραψε φυλλάδια τῆς ΠΕΚΑ καὶ τῆς ΑΝΕ. Μὲ τὸν ἴδιο τρόπο ὁ Τάσσος Παπαδόπουλος παρουσιάστηκε ὡς «Τουρκοφάγος» γιατί μετεῖχε παρασκηνιακὰ στὴ λεγόμενη «Ὀργάνωση», τοῦ 1962-1963, ὅπως ἀκριβῶς εἶχε πράξει ἡ ἑλληνικὴ κυπριακὴ πολιτικὴ ἡγεσία τῆς τότε ἐποχῆς στὸ σύνολό της, προσπαθώντας νὰ πετύχει μία στοιχειώδη καὶ ὑποτυπώδη ἀμυντικὴ ἑτοιμότητα τῆς πλευρᾶς μας. 

Ἄλλοι, κι ἀνάμεσά τους μεγάλες τουρκικὲς ἐφημερίδες ἀλλὰ καὶ διάφοροι ἡμέτεροι, ἐκπορευόμενοι ἀπὸ τὰ γνωστὰ ξένα κέντρα διαμόρφωσης τῆς κοινῆς γνώμης ποὺ ἑδρεύουν στὴ Λευκωσία, χαρακτήρισαν τὸν Τάσσο Παπαδόπουλο ὡς τὸν «Mr. No». Προφανῶς, θὰ προτιμοῦσαν ὅλοι αὐτοί, ἡ πολιτικὴ ἡγεσία τῆς χώρας μας νὰ ἀποτελεῖται ἀπὸ ὑποτελεῖς, ἀπὸ Yes men, χωρὶς κἄν δικαίωμα λόγου. Ἀποκορύφωμα αὐτῆς τῆς γελοίας, ἄθλιας, ἀστήρικτης, ἀλλ’ ὅμως εὐρύτατα διαδεδομένης σπερμολογίας κατηγοριῶν ἐναντίον τοῦ Τάσσου Παπαδόπουλου στὴν κρίσιμη γιὰ τὸ Κυπριακὸ δεκαετία τοῦ 2000, ἦταν τὸ δημοσίευμα σὲ μία ἀπὸ τὶς μεγαλύτερες ἀθηναϊκὲς ἐφημερίδες τὸν Ἰούλιο τοῦ 2006, ποὺ ὑπέγραφε Ἕλληνας ὁμότιμος καθηγητὴς μεγάλου πανεπιστημίου τοῦ Λονδίνου, ὅπου γράφτηκε ἐπὶ λέξει ὅτι ὁ Τάσσος Παπαδόπουλος, «πρώην φανατικὸ μέλος τῆς ΕΟΚΑ B΄, δολίως ξεκίνησε τὶς διαπραγματεύσεις στὸ πλαίσια τοῦ Σχεδίου Ἀνᾶν». Ὁ ἀρθρογράφος, ὅπως καὶ μία συγκεκριμένη μερίδα Ἑλλαδιτῶν πολιτικῶν καὶ δημοσιογράφων, ποὺ αὐτοπροσδιορίζονται ὡς «ἐκσυγχονιστὲς» καὶ κατὰ καιροὺς ἀρέσκονται σὲ ἀφ’ ὑψηλοῦ μαθήματα «ρεαλισμοῦ» πρὸς τοὺς Κυπρίους, δὲν εἶχε κἂν γνώση καὶ ἰδέα τοῦ τί ἦταν ἡ ΕΟΚΑ καὶ τί ἦταν ἡ ΕΟΚΑ Β΄. Παρόλα αὐτά, ὅλοι αὐτοὶ εἶχαν ἄποψη γιὰ τὸ Κυπριακὸ καὶ γιὰ τὸ τί ἔπρεπε νὰ ψηφίσουμε στὸ Δημοψήφισμα τοῦ 2004. Καὶ σὲ αὐτὴ τὴν περίπτωση, ὅμως, ὁ Τάσσος Παπαδόπουλος, παρότι συνελήφθηκε καὶ κρατήθηκε ἐπὶ τριήμερο στὰ κελιὰ τοῦ Ἀστυνομικοῦ Σταθμοῦ Ἀμμοχώστου στὴ διάρκεια τοῦ πραξικοπήματος, τὸν Ἰούλιο τοῦ 1974, δὲν ἀπάντησε ποτέ. Οὔτε θεώρησε ὅτι ἡ σύλληψή του αὐτὴ ἦταν κάτι ποὺ ἔπρεπε νὰ διαφημίσει. 

Στὰ διάφορα, τέλος, ἀρνητικὰ ἐπίθετα ποὺ κατὰ καιροὺς προσῆψαν στὸν Τάσσο Παπαδόπουλου γιὰ τὴν πολιτική του στὸ Κυπριακὸ ξεχωρίζει αὐτὸ τοῦ «ἀπορριπτικοῦ», ἢ ὅπως ἔχει μεταλλαχθεῖ στὶς μέρες μας, τοῦ «μὴ ρεαλιστῆ». Ὁ Τάσσος Παπαδόπουλος ὑπῆρξε ἀναμφισβήτητα ἕνας ἀπὸ τοὺς καλύτερους γνῶστες τοῦ Κυπριακοῦ ζητήματος. Ἐλάχιστοι πολιτικοί μας ἔχουν μελετήσει ὅσο ὁ Τάσσος Παπαδόπουλος τὸ Κυπριακό, ἐλάχιστοι ἔχουν γράψει ὅσα αὐτὸς γιὰ τὸ ἴδιο ζήτημα, ἀκόμη καὶ μὲ τὴν ἀγαπημένη τοῦ ἄτυπη δημοσιογραφικὴ ἰδιότητα, στὰ χρόνια της ἔκδοσης τῆς ἐφημερίδας «Ὁ Κήρυκας», ἐλάχιστοι ἔχουν ἀφιερώσει τόσο χρόνο ἀναλύοντας τὴν κάθε λεπτομέρεια, τὸ τελευταῖο κόμμα σὲ κάθε κείμενο ποὺ θὰ διάβαζαν ἢ θὰ ὑπέγραφαν. Ὁ Παπαδόπουλος ὑπῆρξε ὡς ἀγωνιστὴς βαθύτατα ἰδεαλιστής, ὅπως ὅλη ἐκείνη ἡ εὐλογημένη γενιὰ τοῦ 1955-1959 ποὺ διεκδίκησε μὲ τὰ ὄπλα τὴν ἐλευθερία της. Στὸ Κυπριακό, ὅμως, ὑπῆρξε ρεαλιστὴς ἐπειδὴ ἀκριβῶς γνώριζε ἄριστα τὴν πολιτικὴ τῆς Τουρκίας. Καὶ εἶναι ὁ πολιτικός του ρεαλισμὸς ποὺ τὸν ὁδήγησε στὴν ἀπόρριψη τοῦ Σχεδίου Ἀνᾶν. Ἐκτὸς καὶ ἂν κάποιοι ὀνομάζουν «ρεαλισμὸ» τὴν ἀποδοχὴ τῆς κατάργησης τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας καὶ τὴ συγκυβέρνηση ὄχι μὲ τοὺς Τουρκοκυπρίους ἀλλὰ μὲ τὴν κατοχικὴ δύναμη, σὲ ἕνα κρατικὸ μόρφωμα μὲ ἀσαφῆ χαρακτηριστικὰ καὶ θολὴ διεθνῆ προσωπικότητα, ὅπου δὲν κατοχυρώνεται ἡ ἀσφάλεια, οὔτε καν βασικὰ ἀνθρώπινα δικαιώματα, ποὺ ἰσχύουν, ἀντίθετα, σὲ ὅλη τὴν ὑπόλοιπη Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση. Καὶ ὅλα αὐτά, ἁπλῶς καὶ μόνο χάριν εὔηχων καὶ ἀπολύτως ἰδεαλιστικῶν καὶ ἄρα ἐξωπραγματικῶν συνθημάτων. Τὸ πραγματικὸ δίλημμα ποὺ ἀντιμετώπισε ὁ Τάσσος Παπαδόπουλος στὸ Κυπριακὸ καὶ ἀντιμετωπίζει διαχρονικὰ ὁ Κυπριακὸς Ἑλληνισμὸς δὲν ἦταν «ρεαλισμὸς ἐναντίον ἰδεαλισμοῦ» εἶναι τὸ δίλημμα «ρεαλισμὸς ἐναντίον πολιτικῆς ἀφέλειας». Ἡ σχολὴ σκέψης ποὺ ἐκπροσωποῦσε ὁ Τάσσος Παπαδόπουλος στὸ ἐθνικό μας θέμα ἦταν καὶ εἶναι ἡ μόνη ρεαλιστική. Τὴν διατύπωσε ἐξάλλου ὁ ἴδιος στὸ διάγγελμα τῆς 7ης Ἀπριλίου 2004, ὑποδεικνύοντας τὸ πραγματικὸ ἐρώτημα στὸ ὁποῖο ἔπρεπε νὰ ἀπαντήσει ὁ κυπριακὸς λαός: Τὸ ἐρώτημα, «Ἐὰν τὸ Σχέδιο Ἀνᾶν ἐπιφέρει τὴν ἐπανένωση ἢ ἂν διαιωνίζει τὴ διαίρεση καί, μάλιστα, μὲ τὴ συγκατάθεση καὶ ὑπογραφή μας.» 

Ἂς εἶναι αἰωνία του ἡ μνήμη.