Παραμονή Θεοφανείων. Τελετές καί ἔθιμα στήν Ἀργολίδα καί ὄχι μόνο.

Ἀργολίδα, φωτορεπορτάζ τοῦ Βαγγέλη Μπουγιώτη

Παραμονή τῶν Θεοφανείων καί ὁ Ἱερέας βγαίνει νά ἁγιάσει τά σπίτια καί τούς κατοίκους σέ κάθε ἐνορία σέ κάθε πόλη καί χωριό ἕνα ἔθιμο πού κρατᾶ ἀπό πολύ παλλιά εἶναι ὁ λεγόμενος πρωταγιασμός μία μέρα πρίν τό μεγάλο ἁγιασμό τῶν Θεοφανείων.Στίς φωτό ὁ ἁγιασμός τῶν σπιτιῶν ἀπό τόν Ἱερέα πατέρα Χρῆστο Ἰωαννίδη στό χωριό Νέο Ροεινό Ἀργολίδας 5κμ ἀπό τήν πόλη τοῦ Ναυπλίου.

Ὁ ἐκκλησιαστικός ὕμνος πού κυριαρχεῖ τήν ἡμέρα καί βρίσκεται στά χείλη κάθε πιστοῦ εἶναι τό Ἀπολυτίκιο τῶν Θεοφανίων:...

    «Ἐν Ἰορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε

    ἡ τῆς Τριάδος ἐφανερώθη προσκύνησις

    τοῦ γάρ Γεννήτορος ἡ φωνή προσεμαρτύρει Σοί

    ἀγαπητόν Σέ Υἱόν ὀνομάζουσα

    καί τό Πνεῦμα ἐν εἴδει περιστερᾶς

    ἐβεβαίου τοῦ λόγου τό ἀσφαλές     

    Ὁ ἐπιφανής Χριστέ ὁ Θεός

    Καί τόν κόσμον φωτίσας δόξα Σοί»

  Τελετές

Δύο εἶναι οἱ κυριότερες τελετές τῶν Θεοφανίων:

* Ὁ Μέγας Ἁγιασμός, πού λαμβάνει χώρα ἐντός τῶν Ἐκκλησιῶν.

    

* Ἡ Κατάδυση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, πού ἀκολουθεῖ τόν Μεγάλο Ἁγιασμό. Ὁ Σταυρός καταδύεται σέ θαλάσσιο χῶρο ἐντός λιμένων, σέ ὄχθες ποταμῶν ἤ λιμνῶν καί στήν ἀνάγκη σέ δεξαμενές νεροῦ, ὅπως στήν Ἀθήνα, κατά μίμηση τῆς Βάπτισης τοῦ Θεανθρώπου. Ἡ ἐκδήλωση αὐτή στή χώρα μᾶς ἔχει καί πολιτικό χαρακτήρα, καθώς παρίστανται οἱ Ἀρχές τῆς κάθε περιοχῆς. Στήν πρωτεύουσα, ἡ ἐπίσημη κατάδυση ὁρίστηκε νά γίνεται ἀπό τό 1900 στόν Πειραιά ἔναντί της παλαιᾶς βασιλικῆς ἀποβάθρας ἤ τοῦ παλιοῦ Δημαρχείου, σήμερα μπροστά ἀπό τόν Ναό τοῦ Ἁγίου Σπυρίδωνα. Παρόμοιες τελετές γίνονται σέ ὅλους τους νομούς τῆς χώρας.

Ἔθιμα

 * Κάλαντα τῶν Φώτων. Ψάλλονται ἀπό τά παιδιά τήν παραμονή τῆς ἑορτή σέ πολλές παραλλαγές. Οἱ περισσότερες ἀρχίζουν μέ τούς στίχους:    <<Σήμερα εἴν' τά Φῶτα καί ὁ φωτισμός / καί χαρά μεγάλη καί ἁγιασμός....>>

   

* Ἀνέλκυση τοῦ Σταυροῦ (τό <<πιάσιμο τοῦ Σταυροῦ>>) ἀπό κολυμβητές, τούς λεγόμενους Βουτηχτάδες, κατά τήν τελετή τῆς Κατάδυσης τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Νεαρά, κυρίως, ἄτομα βουτοῦν στά παγωμένα νερά γιά νά πιάσουν πρῶτα τόν Σταυρό καί νά λάβουν τήν εὐλογία τοῦ ἱερωμένου, ἀλλά καί νά δεχθοῦν τίς τιμές καί τίς εὐχές τῶν συντοπιτῶν τους. Στόν Πειραιά ἀπαγορεύτηκε ἀπό τά προπολεμικά χρόνια ἡ ἀνέλκυση τοῦ Σταυροῦ ἀπό βουτηχτές, ἔπειτα ἀπό μία θανάσιμη συμπλοκή μεταξύ τους. Στίς μέρες μας, ἡ ἀνέλκυση γίνεται ἀπό τόν Ἐπίσκοπο μέ τήν κορδέλα πού φέρει ὁ Σταυρός.

    

* Ἁγιασμός τῶν οἰκιῶν ἀπό τούς ἱερεῖς. Στήν Ἑλλάδα ὁ ἁγιασμός γίνεται γιά πρώτη φορά τήν παραμονή τῶν Θεοφανίων καί λέγεται <<Μικρός Ἁγιασμός>> ἤ <<Πρωτάγιαση>> ἤ <<Φώτιση>>. Μέ τήν Πρωτάγιαση, ὁ ἱερέας γυρίζει ὅλα τά σπίτια καί μέ τό Σταυρό καί ἕνα κλωνί βασιλικό <<ἁγιάζει>> ἤ <<φωτίζει>> (ραντίζει) τούς χώρους τῶν σπιτιῶν γιά νά φύγει μακριά κάθε κακό. Παλαιότερα, οἱ λαϊκές δοξασίες συνέδεαν τόν φωτισμό τῶν σπιτιῶν μέ τήν ἐξαφάνιση τῶν καλικάντζαρων, τούς ὁποίους φαντάζονταν νά φεύγουν περίτρομοι μέ τήν ἔλευση τοῦ ἱερέα, κραυγάζοντας: <<Φύγετε νά φύγουμε κι ἔφτασε ὁ τρουλόπαπας μέ τήν ἁγιαστούρα του καί μέ τή βρεχτούρα του!>>

Ἡ ἑορτή τῶν Θεοφανίων περικλείει ἄλλωστε καί πολλές ἐκδηλώσεις πού ἀποτελοῦν διαιώνιση ἀρχαίων ἑλληνικῶν ἐθίμων. Ὁ Ἁγιασμός στή χώρα μᾶς ἔχει καί τήν ἔννοια τοῦ καθαρμοῦ, τοῦ ἐξαγνισμοῦ τῶν ἀνθρώπων, καθώς καί τῆς ἀπαλλαγῆς του ἀπό τήν ἐπήρεια τῶν δαιμονίων. Ἡ τελευταία αὐτή ἔννοια δέν εἶναι αὐστηρά χριστιανική, ἀλλά ἔχει τίς ρίζες της στήν ἀρχαία λατρεία.

Ἡ κατάδυση τοῦ Σταυροῦ, κατά τή λαϊκή πίστη, δίνει στό νερό καθαρτικές καί ἐξυγιαντικές ἱκανότητες. Οἱ κάτοικοι πολλῶν περιοχῶν μετά τή κατάδυση τρέχουν στίς παραλίες ἤ στίς ὄχθες ποταμῶν καί λιμνῶν γιά νά πλύνουν τά ἀγροτικά τους ἐργαλεῖα, ἀκόμη καί εἰκονίσματα. Κατά τή λαϊκή δοξασία, ἀκόμη καί τά εἰκονίσματα μέ τό πέρασμα τοῦ χρόνου χάνουν τήν ἀρχική δύναμη καί ἀξία τους, πού τήν ἀποκτοῦν ὅμως ἐκ νέου ἀπό τό ἁγιασμένο νερό. Αὐτή ἀκριβῶς ἡ διαδικασία δέν ἀποτελεῖ παρά ἐπιβίωση τῆς ἀρχαίας ἀθηναϊκῆς γιορτῆς τῶν <<Πλυντηρίων>>.

Τό πότε καθιερώθηκε νά ἑορτάζονται τά Θεοφάνεια δέν εἶναι γνωστό μέ βεβαιότητα. Ὁ Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεύς ἀναφέρει ὅτι κάποιοι αἱρετικοί Γνωστικοί γιόρταζαν ἀπό τίς ἀρχές τοῦ δεύτερου αἰώνα τή Βάπτιση τοῦ Ἰησοῦ, κατ' ἄλλους μέν στίς 6 Ἰανουαρίου, κατ' ἄλλους στίς 10 Ἰανουαρίου. Ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος παραδέχεται καί περιγράφει τήν ἑορτή ὡς ἀρχαία πανήγυρη στήν Ἀντιόχεια τή Μεγάλη καί ὅτι ἀπό ἐκεῖ τήν παρέλαβαν οἱ Γνωστικοί. Κατά τόν τέταρτο αἰώνα, ἡ ἑορτή τῶν Θεοφανίων γιορτάζεται πλέον μέ λαμπρότητα σέ ὅλη τήν Ἐκκλησία ὡς ἑορτή τοῦ φωτισμοῦ τῆς ἀνθρωπότητας διά τοῦ Ἁγίου Βαπτίσματος, ἀπ' ὅπου καί τό ὄνομα <<Τά Φῶτα>>, ἑορτή <<τῶν Φώτων>>.

Amen.gr