Ἅγιος Συμεῶν Ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης (14 Σεπτεμβρίου †)

ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ Θεολόγου -Καθηγητοῦ

Κατά τήν ὑστεροβυζαντινή περίοδο ἐμφανίστηκαν καί ἔδρασαν πολλοί ἀξιόλογοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, μέ μεγάλη προσφορά στή Θεολογία. Μάλιστα μπορεῖ νά χαρακτηριστεί ἡ ἐποχή αὐτή, ὡς περίοδος ἄνθισης τῆς Ὀρθοδόξου Θεολογίας, τή στιγμή πού ἦταν σέ ἐξέλιξη μιά γιγάντια προσπάθεια ἀπό τούς αἱρετικούς δυτικούς, γιά τή νόθευσή της. Ἕνας ἀπό αὐτούς ὑπῆρξε καί ὁ ἅγιος Συμεῶν ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης. Πρόκειται γιά μιά ἀπό τίς σημαντικότερες προσωπικότητες τῆς Ἐκκλησίας μας κατά τόν 14ο καί 15ο αἰώνα.

Δυστυχῶς οἱ πληροφορίες γιά τό βίο του εἶναι πολύ... λίγες. Γεννήθηκε στήν Κωνσταντινούπολη στά μισά τοῦ 14ου αἰώνα. Τό ὄνομά του Συμεῶν εἶναι προφανῶς το μοναχικό του καί δέ γνωρίζουμε τό κοσμικό του. Φαίνεται ὅτι καταγόταν ἀπό ἐπιφανῆ οἰκογένεια καί εἶχε τήν δυνατότητα νά λάβει σοβαρή μόρφωση. Σπούδασε φιλοσοφία, ἀλλά περισσότερο τόν κέρδισε ἡ Θεολογία. Κατά τήν ἐφηβική του ἡλικία εἶχε πάρει τήν ἀπόφαση νά ἀκολουθήσει τό μοναχικό βίο. Ἔτσι ἐγκαταβίωσε σέ κάποια μονή κοντά στή Βασιλεύουσα καί συνδεόταν πνευματικά μέ τούς ἀδελφούς Ξανθόπουλους. Λίγο μετά χειροτονήθηκε ἱερομόναχος.

Ἀνάμεσα στά ἔτη 1410-1418 ἐκλέχτηκε ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης. Προφανῶς σέ αὐτό συνετέλεσε ἡ φήμη του ὡς ἄριστος Θεολόγος καί πνευματικός ἄνδρας. Ἡ χειροτονία του ἔγινε στήν Κωνσταντινούπολη. Ὅμως ἡ ἐνθρόνισή του ἄργησε ἀρκετά λόγῳ διαφόρων συγκυριακών προβλημάτων. Προφανῶς ἡ καθυστέρηση ὀφείλονταν καί στήν ταπεινότητά του, καθ' ὅτι θεωροῦσε τόν ἑαυτό του ἀδύναμο νά ἀναλάβει τό ἀρχιερατικό βάρος τοῦ θρόνου τῆς συμβασιλεύουσας πόλεως. Αὐτό προκύπτει καί ἀπό τή σχετική φρασεολογία του στά σωζόμενα ἔγγραφα, πού εἶχε ὑπογράψει κατά τήν ἀρχιερατεία του.

Ἡ ἀρχιερατική του διακονία στή Θεσσαλονίκη δέν ὑπῆρξε δυστυχῶς εἰρηνική, διότι συνέπεσε μέ τήν παρακμή καί τό τέλος τῆς βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας καί μέ τήν κατάκτηση τῆς πόλεως, ἀρχικά ἀπό τούς Βενετούς (1423-1430) καί λίγο μετά τό θάνατό του, ἀπό τούς Ὀθωμανούς (1430-1912). Ποίμαινε ἕναν λαό, ὁ ὁποῖος βίωνε τό φάσμα τῆς καταστροφής καί τοῦ ἀφανισμοῦ. Πά' ὅλα αὐτά, ὁ ἴδιος στάθηκε ἀληθινός πατέρας καί πιστός ποιμένας τοῦ λαοῦ του, στηρίζοντάς τον μέ ὅλες του τίς δυνάμεις. Ταυτόχρονα εἶχε νά ἀντιμετωπίσει καί τίς λυσσαλέες ἐπιθέσεις τῶν αἱρετικῶν παπικῶν, οἱ ὁποῖοι ἐπιδίωκαν τήν ἅλωση τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολής καί τήν ὑποταγή της στόν πάπα, μέ τή νόθευση τῆς ὀρθοδόξου διδασκαλίας, μέ τά αἱρετικά παπικά δόγματα, ἀφοῦ εἶδαν ὅτι δέν μπορούσαν μέ τή βία (σταυροφορίες). 

Ὁ ἅγιος Συμεῶν ἤθελε τήν Ἐκκλησία ἑνωμένη, παρ' ὅλες τίς διαφωνίες τῶν διαφόρων τοπικῶν Ἐκκλησιῶν γιά τόν τρόπο προσεγγίσεως τῶν δυτικῶν, ἀπό τούς ὁποίους ἀνέμεναν τή σωτηρία ἀπό τήν ὀθωμανική ἀπειλή. Ἔτσι ἀνάπτυξε στενές σχέσεις μέ τήν Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Παράλληλα ἄρχισε ἕνα μεγάλο ἀγώνα γιά τήν ἀναδιοργάνωση τῆς Ἐκκλησίας στή Θεσσαλονίκη καί στήν εὐρύτερη Μακεδονία.

 Κάποιοι μελετητές χωρίζουν τό μεγάλο ποιμαντικό ἔργο του σέ τρία σημεία. Τό πρῶτο ἦταν ὁ προφορικός καί γραπτός λόγος του. Ἔγραφε νυχθημερόν θεολογικά ἔργα, πραγματεῖες καί ἐπιστολές, τίς ὁποῖες ἀπεύθυνε σέ ἐπισκόπους καί κληρικούς τῆς δικαιοδοσίας του, ἀλλά καί πέραν τῶν ὁρίων τῆς ἐπαρχίας του, ὅπως γιά παράδειγμα στήν Κρήτη. Μέσῳ αὐτών προσπαθοῦσε νά στηρίξει τούς ὀρθοδόξους ἀπό τόν ἀνελέητο προσηλυτισμό, πού ἀσκούσαν οἱ αἱρετικοί εἰς βάρος τους. Νά ἀποδείξει τήν ὀρθόδοξη διδασκαλία ὡς τήν μόνη ἀληθινή καί σώζουσα πίστη καί τήν Ὀρθοδοξία ὡς τήν μόνη ἀληθινή Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Τό δεύτερο ἦταν ἡ ἄσκηση τῆς φιλανθρωπίας πρός τούς φτωχούς καί ἐνδεείς, οἱ ὁποῖοι αὐξάνονταν μέ γεωμετρική πρόοδο, σέ μιά περίοδο ἀπίστευτης ἀβεβαιότητας. 

Ὁ ἅγιος ἐπίσκοπος ὀργάνωσε μιά καταπληκτική φιλανθρωπική δραστηριότητα, σώζοντας χιλιάδες ἀνθρώπους ἀπό τό φάσμα τοῦ θανάτου. Τό τρίτο ἦταν ἡ μέριμνά του γιά τήν λειτουργική ἀναγέννηση τῆς ἐπισκοπικῆς του περιφέρειας. Κι' αὐτό διότι πίστευε πώς ἡ λειτουργική ζωή τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ βάση τῆς ἑνότητας καί τῆς γνησιότητας τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος. Τά πάμπολλα ξενόφερτα καί παρείσακτα στοιχεία στή λατρεία τῆς Ἐκκλησίας, δημιουργούσαν πρόβλημα αὐθεντικότητας στήν Ἐκκλησία, διότι ἦταν ἀντίθετα ἀπό τό ὀρθόδοξο δόγμα. Κάθε ἀπομάκρυνση ἀπό τήν γνήσια λειτουργική παράδοση, ἦταν παράθυρο ἐξόδου ἀπό τήν ἀλήθεια τῆς Ἐκκλησίας. Τά σωζόμενα ἔργα του εἶναι γεμάτα ἀπό τήν προσπάθειά του νά καθαρθεῖ ἡ Ἐκκλησία ἀπό τά μή παραδοσιακά λειτουργικά στοιχεία.

Ἡ πτώση τῆς Θεσσαλονίκης στούς ἀλλόδοξους αἱρετικούς παπικούς Βενετούς γέμισε μέ πικρία τόν ἅγιο Συμεῶν, διότι ἦταν προσηλωμένος. Παρ' ὅλα αὐτά ὅμως φαίνεται ὅτι θεωροῦσε πιό ἤπια τήν βενετική κατοχή ἀπό τήν ὀθωμανική, διότι οἱ μέν παπικοί ἦταν αἱρετικοί, οἱ δέ Ὀθωμανοί ἀλλόθρησκοι, ἔχοντας ὁλωσδιόλου ἀσύμβατη θρησκευτική πίστη μέ τόν Χριστιανισμό. Κάποιοι θεωρούν τόν ἅγιο Συμεῶν, ἀπό τή στάση του αὐτή, ὡς δῆθεν φιλοπαπικό. 

Αὐτό ὅμως δέν εὐσταθεῖ, διότι, ἀπό τά ἔργα του ἀποδεικνύεται ἀπό τή βαθειά προσήλωσή του στήν Ὀρθοδοξία καί τή σφοδρή ἀντίθεσή του πρός τούς αἱρετικούς παπικούς. Ἀναδείχτηκε πιστός καί ἄξιος συνεχιστής τῆς Ἡσυχαστικῆς Θεολογίας τοῦ προκατόχου τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμά (1296-1360) καί τῶν ἄλλων ἡσυχαστῶν. Ὁ ἡσυχασμός ἦταν τό ὀρθόδοξο δόγμα, τό ὁποῖο πολεμήθηκε περισσότερο ἀπό τούς παπικούς. Στό μεγάλο θεολογικό του ἔργο εἶναι καταφανής ὁ σεβασμός του στά δόγματα τῆς Ἐκκλησίας. Τά θεολογικά του σχόλια καί ὑπομνήματα στά λειτουργικά κείμενα, εἶναι βαθύτατα διαποτισμένα ἀπό τό γνήσιο πνεύμα τῶν μεγάλων Πατέρων καί τίς ἀποφάσεις τῶν Ἱερῶν Συνόδων. Γι ἐκεῖνον ἡ γνήσια παράδοση εἶναι ἐκείνη ἡ ὁποία συμφωνεί μέ τήν ἀρχέγονη ἐκκλησιαστική παράδοση. 

Ὁ ἅγιος Συμεῶν κοιμήθηκε ξαφνικά τό Σεπτέμβριο τοῦ 1429. Τό περίεργο εἶναι πώς, ἐνῶ ἡ θέση του στήν Ἐκκλησία καί στά θεολογικά γράμματα, ὑπῆρξε πάντα σημαντική, ἐν τούτοις ἡ ἁγιοκατάταξή του ἄργησε πολύ. Κατατάχτηκε στό Ἁγιολόγιο τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, μόλις τό 1981 καί ἡ μνήμη του ὁρίστηκε νά τιμάται στίς 15 Σεπτεμβρίου.