Ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης: Ὁ Μεγάλος Καππαδόκης Πατέρας (10 Ἰανουαρίου †)

ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ Θεολόγου - Καθηγητοῦ

Οἱ Καππαδόκες Πατέρες εἶναι οἱ θεμελιωτές τῆς Θεολογίας τῆς Ἐκκλησίας μας, διότι κατόρθωσαν νά διατυπώσουν μέ ἀκρίβεια τό ὀρθόδοξο δόγμα, τό ὁποῖο εἶναι συνώνυμο μέ τή σωτηρία μας. Ἕνας ἀπό αὐτούς ὑπῆρξε ὁ ἅγιος Γρηγόριος Ἐπίσκοπος Νύσσης, μιά πραγματικά μεγάλη ἐκκλησιαστική φυσιογνωμία τοῦ 4ου μ. Χ. αἰῶνος, ὁ ὁποῖος ἔβαλε τή δική του σφραγῖδα στή διατύπωση τῶν σωστικῶν ἀληθειῶν τῆς χριστιανικῆς μας πίστεως.

Γεννήθηκε τό 332 στή Νεοκαισάρεια τοῦ Πόντου καί ἦταν...ἀδελφός τοῦ Μ. Βασιλείου. Ἀπό τήν εὐσεβῆ οἰκογένειά του εἶχε πάρει τίς πνευματικές του καταβολές καί τήν ἰσχυρή πίστη του στό Θεό. Στό εὐλογημένο σπίτι, τῆς ἁγίας αὐτῆς οἰκογένειας, κυοφορήθηκε μιά σειρά μεγάλων ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μᾶς (Μ. Βασίλειος, ἅγιος Γρηγόριος, ἁγία Μακρίνα (γιαγιά), ἁγία Μακρίνα (ἀδελφή), ἁγία Ἐμμέλεια (μητέρα), ἅγιος Ναυκράτιος (ἀδελφός), κλπ). Γιά τά νεανικά του χρόνια δέ γνωρίζουμε σχεδόν τίποτε. Φαίνεται ὅτι σπούδασε στήν Καισάρεια καί ἕνας ἀπό τούς δασκάλους του ὑπῆρξε ὁ ἀδελφός του Βασίλειος. Σπούδασε ρητορική καί φιλοσοφία, ἡ ὁποία τόν ἔθελγε ἀπό μικρό. Διακρίνονταν γιά τήν εὐφυΐα του καί τήν φιλομάθειά του. Ὡς δασκάλα του θεωροῦσε ὁ ἴδιος καί τήν ἀδελφή του Μακρίνα, ἡ ὁποία τόν δίδαξε ἀρετή καί ἄσκηση.

Μελετοῦσε μέ πάθος τήν ἑλληνική φιλοσοφία καί τά συγγράμματα τοῦ μεγάλου ἐκκλησιαστικοῦ διδασκάλου Ὠριγένη. Μελετοῦσε ἐπίσης τούς φιλοσόφους: Φίλωνα τόν Ἰουδαῖο καί τόν Θεόγνωστο, οἱ ὁποῖοι ἄσκησαν μεγάλη ἐπίδραση σ' αὐτόν. Μελετοῦσε τή θύραθεν φιλοσοφία ἀκόμα καί μετά τήν εἴσοδό του στόν ἱερό κλῆρο.

Κατ' ἀρχάς ἀσκοῦσε τό ἐπικερδές ἐπάγγελμα τοῦ ρήτορα, ἀποκτῶντας τή φήμη ἑνός ἀπό τούς σπουδαιότερους ρήτορες τῆς ἐποχῆς του. Νυμφεύτηκε τήν Θεοσέβεια, μιά σπουδαία καί ἁγία γυναῖκα, ἡ ὁποία ὅμως πέθανε λίγο καιρό ἀργότερα. Ὁ Γρηγόριος ἀντιμετώπισε μέ στωικισμό τήν ἀπώλειά της. Ὁ ἰσχυρός χαρακτῆρας του καί ἡ βαθειά πίστη τους στό Θεό τόν βοήθησαν νά ξεπεράσει το χαμό της.

Ὕστερα ἀπό αὐτό ἀφιερώθηκε στήν Ἐκκλησία. Γιά λίγο καιρό ἀποσύρθηκε στό περίφημο ἀσκητήριο τοῦ ἀδελφοῦ τοῦ Βασιλείου στόν Πόντο, στά ὄχθες τοῦ Ἴρη ποταμοῦ, ὅπου προετοιμάστηκε πνευματικά, μέ ἄσκηση, κάθαρση παθῶν,παθών καί προσευχή. Ὅσον ἀφορᾶ τή γνώση τῶν ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων φαίνεται ὅτι δέν τήν κατεῖχε ὅσο ἔπρεπε καί γι' αὐτό ὁ ἀδελφός του Βασίλειος δέν τόν προόριζε ἀρχικά γιά κληρικό. Ὅμως στά 371 χήρεψε ἡ ἐπισκοπή Νύσσης, στήν ὁποία χειροτονήθηκε ἐπίσκοπος, σέ ἡλικία σαράντα χρονῶν, ὑποσχόμενος πλήρη ἀφοσίωση στή διακονία τῆς Ἐκκλησίας.

Σύντομα ὅμως ἔγινε στόχος τῶν αἱρετικῶν ἀρειανῶν, οἱ ὁποῖοι ἄρχισαν τίς ἐνοχλήσεις, διότι διεῖδαν ὅτι ἕνας ἀκόμη ἀντιαρειανός ἐπίσκοπος προστέθηκε στούς ἐπικριτές τους. Καί τοῦτο διότι ὁ Γρηγόριος εἶχε τό σθένος, τήν ἱκανότητα καί τή δύναμη νά τούς ἀπογυμνώνει θεολογικά. Σχεδίασαν νά τόν ἐξοντώσουν. Χάλκευσαν ψεύτικες κατηγορίες ὅτι δῆθεν εἶχε σφετεριστεῖ τά χρήματα τῆς Ἐκκλησίας καί τό χειρότερο: τόν κατηγόρησαν ὅτι εἶχε ἐκλεγεῖ ἀντικανονικά Ἐπίσκοπος. Τίς κατηγορίες ἀνέλαβε νά προωθήσει κάποιος φανατικός ἀρειανός, ὀνόματι Φιλόχαρης, πρός τόν διοικητή τοῦ Πόντου Δημοσθένη, ὁ ὁποῖος ἀνάλαβε τή δίωξη τοῦ Γρηγορίου. Πρός αὐτόν ἀπέστειλε ἐπιστολές ὁ Μ. Βασίλειος, μέ τίς ὁποῖες τόν παρακαλοῦσε νά διενεργήσει διαχειριστικό ἔλεγχο στήν ἐπισκοπή γιά νά ἀποδειχτεῖ ἡ ἀθωότητα τοῦ Γρηγορίου. Ὅμως δέν κατέστη δυνατό νά πειστεῖ ὁ Δημοσθένης. Ἐπίσης ὁ φανατικός ἀρεινόφρων αὐτοκράτορας Οὐάλης εἶχε κάθε λόγο νά καταδικαστεῖ ὁ ὀρθόδοξος Γρηγόριος. Ἔτσι, μέ σκοτεινά διαβούλια τό 376 σύνοδος ἀρειανῶν ἐπισκόπων τοῦ Πόντου καί τῆς Γαλατίας τόν καθαίρεσαν ἐρήμην.

Ὁ Γρηγόριος ἔφυγε καταδιωκόμενος ἀπό τήν Ἐπισκοπή του, διότι κινδύνευε πλέον καί ἡ ζωή του ἀπό τούς φανατικούς αἱρετικούς ἀρειανούς. Περιπλανήθηκε γιά δύο χρόνια στά δάση τοῦ Πόντου. Ἡ περιπέτειά του ἔλαβε τέλος τό 378, μετά τό θάνατο τοῦ Οὐάλη. Ἐπέστρεψε στή Νύσσα, ὅπου τοῦ ἔγινε θερμή καί θριαμβευτική ὑποδοχή ἀπό τούς ὀρθοδόξους πιστούς. Ὁ Γρηγόριος ἄρχισε ἀμέσως τήν ποιμαντική του διακονία καί τήν κάθαρση τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τούς ἀρειανούς. Τήν ἑπόμενη χρονιά πέθαναν τά ἀδέλφια του Βασίλειος καί Μακρίνα, γεγονός, πού τόν γέμισε μέ πίκρα καί ὀδύνη.

Τό 379 ἔλαβε μέρος στήν Τοπική Σύνοδο τῆς Ἀντιόχειας, ἡ ὁποία συγκλήθηκε νά καταδικάσει τήν αἵρεση τοῦ Ἀπολλιναρίου, ὁ ὁποῖος δίδασκε ὅτι ὁ Χριστός, κατά τήν σάρκωσή Τοῦ, ἔλαβε μόνον σάρκα ἀπό τήν ἀνθρώπινη φύση καί ὄχι καί ψυχή, πού σημαίνει ὅτι δέν ἔγινε ἀληθής ἄνθρωπος καί ἄρα δέν εἶναι πραγματικός σωτῆρας τοῦ κόσμου. Ὁ Γρηγόριος, μέ τήν εὐγλωττία του καί τήν θεολογική του κατάρτιση, ἀνασκεύασε τίς κακοδοξίες τοῦ Ἀπολλιναρίου καί στερέωσε τό ὀρθόδοξο δόγμα. Μετά τό πέρας τῆς Συνόδου στάλθηκε ἀπό του Πατέρες στήν Ἐκκλησία τῆς Βαβυλώνας καί Ἀραβίας, γιά νά κομίσει καί νά ἐφαρμόσει τίς ἀποφάσεις τῆς Συνόδου, στίς ὁποῖες κυριαρχοῦσαν αἰρετίζουσες τάσεις. Μετά ἀπό αὐτό ἐπισκέφτηκε καί τούς Ἁγίου Τόπους καί προσκύνησε τά Ἱερά Προσκυνήματα. Ἀλλά ἐκεῖ ἔγινε στόχος τῶν αἱρετικῶν Ἀπολλιναριστῶν.

Τό 381μετέβηκε στήν Κωνσταντινούπολη γιά νά λάβει μέρος στήν Β΄ Οἰκουμενική Σύνοδο. Ἐκεῖ μέ σθένος καί καθαρό θεολογικό λόγο κατατρόπωσε τούς πνευματομάχους τοῦ αἱρετικοῦ Μακεδονίου, ἀποδεικνυόμενος ὡς αὐθεντία. Μάλιστα οἱ Πατέρες τῆς Συνόδου τόν χαρακτήρισαν ὡς «Πατήρ Πατέρων καί Νυσσαέων Φωστῆρας». Ὁ αὐτοκράτορας Μ. Θεοδόσιος (379-395) τόν ἀποκάλεσε «Στῦλο τῆς Ὀρθοδοξίας» καί τόν τίμησε δεόντως. Ἐπίσης τό 382 καί 383 ἦταν ἐπίσης παρών στήν Βασιλεύουσα στόν ἀγῶνα κατά τῶν ἀρειανῶν.

Ἐπανῆρθε στήν Ἐπισκοπή του, ὅπου ἐργάστηκε μέ ζῆλο, χωρίς νά ὑπάρχουν ἰδιαίτερες πληροφορίες γιά τά τέλη τῆς ζωῆς του. Κοιμήθηκε εἰρηνικά τό 394. Ἔγραψε σπουδαῖα συγγράμματα, θεολογικά, δογματικά, πολεμικά, ἑρμηνευτικά, λόγους, ἐπιστολές κλπ. Σέ αὐτά εἶναι διάχυτη ἡ θύραθεν παιδεία του καί κυρίως ἡ ἑλληνική φιλοσοφία. Κάποιοι προσπάθησαν νά τόν σπιλώσουν ὡς δῆθεν κακόδοξο, «ωριγενιστή», κατά τίς λεγόμενες «ωριγενιστικές ἔριδες» τοῦ 6ου αἰῶνα. Ὅμως ἡ Ζ΄ Οἰκουμενική Σύνοδος ἀποφάνθηκε γιά τήν Ὀρθοδοξία του. Ἡ μνήμη του τιμᾶται στίς 10 Ἰανουαρίου.