15 Μαρ 2020

Ὁ σχολιασμὸς τοῦ ΚΗ΄ Κανόνα τῆς Πενθέκτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου ἀπὸ τὸν ἅγιο Νικόδημο τὸν ἁγιορείτη

Γράφει ὁ Βασίλειος Τουλουμτσὴς
Τὶς ἡμέρες αὐτές, μὲ ἀφορμὴ τὴ γενικὴ ἀναστάτωση γύρω ἀπὸ τὸν κορονοϊό, προκλήθηκε συζήτηση ἀνάμεσα στὰ ἄλλα καὶ γιὰ τὸ ἂν θὰ πρέπει ἡ διοίκηση τῆς Ἐκκλησίας νὰ τοποθετηθεῖ διαφορετικὰ ὡς πρὸς τὸν τρόπο τῆς μετάδοσης τῶν ἀχράντων μυστηρίων. Ἀκούστηκαν διάφορες θέσεις οἱ ὁποῖες δὲν εἶναι τῆς παρούσης νὰ σχολιαστοῦν. Ἀσφαλῶς καὶ δὲν ἔχω τὴν ψευδαίσθηση ὅτι παίζουν κάποιο ρόλο τὰ ὅσα λέγονται καὶ προτείνονται, ἰδίως ὅσα ἐξ’ αὐτῶν προέρχονται ἀπὸ τὸν εὐρύτερο δημοσιογραφικὸ καὶ πολιτικὸ χῶρο. Βέβαια, ἀκόμη καὶ οἱ φερόμενες ὡς θεολογικὲς προτάσεις, εἶναι γεγονὸς ὅτι ἀνακυκλώνονται σὲ μία βάση ἄγονης, ἐσωτερικῆς κατανάλωσης, μὲ μηδενικὲς ἐπιδράσεις εὐτυχῶς στὸ ἐκκλησιαστικὸ σῶμα. 

Θὰ ἤθελα νὰ ἀναφερθῶ συγκεκριμένα σὲ ἕνα κείμενο ποὺ κυκλοφόρησε ὑπὸ δύο μορφὲς καὶ περιέχει σχολιασμὸ τοῦ ἁγίου Νικοδήμου στὸν 28ο Κανόνα τῆς Πενθέκτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου. Προφανῶς ἡ δεύτερη μορφὴ τοῦ κειμένου ἀντιγράφει ἄκριτα τὰ συμπεράσματα τῆς πρώτης. Γενικότερα δὲν θὰ πρέπει τὰ κείμενα νὰ μελετῶνται ἔξω ἀπὸ τὴν ἱστορική τους συνάφεια καὶ τὸ πνεῦμα τῶν κανόνων, διότι ὑπάρχει σαφὴς...
κίνδυνος παρερμηνείας. Ἐκτιμῶ ὅτι ἡ ἀποκοπὴ τοῦ σχολίου ἀπὸ τὴ συνάφεια τοῦ ἑρμηνευόμενου κανόνα καταλήγει σὲ προφανῆ παρερμηνεία τοῦ γράμματος καὶ τοῦ πνεύματος τοῦ ἁγίου Νικοδήμου. Πιὸ συγκεκριμένα, στὸ κείμενο ποὺ κυκλοφόρησε πρωτογενώς, ὑπάρχει τὸ συμπέρασμα τοῦ συντάκτη, ὅτι ὁ ἅγιος Νικόδημος προτρέπει τοὺς ἱερεῖς καὶ τοὺς Ἀρχιερεῖς νὰ μεταλαμβάνουν τοὺς ἀσθενεῖς ποὺ ἔπασχαν ἀπὸ πανώλη, ἀπὸ ξεχωριστὸ ἅγιο ποτήριο. Τὸ σκεῦος αὐτό, μετὰ τὴ χρήση του σὺν τὴ λαβίδα, πρέπει νὰ πλένεται μὲ ξύδι, τὸ ὁποῖο ἐν συνέχεια θὰ ρίχνεται στὸ χωνευτήρι τοῦ ναοῦ. Ὅποτε μὲ τὸ δεδομένο αὐτὸ καὶ μάλιστα ἐρανισμένο ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ παράδοση, ὑποστηρίζεται μὲ ὑποβόσκοντα τρόπο, ἡ δυνατότητα μετάδοσης ἰῶν μέσω τῆς θείας κοινωνίας, πράγμα τὸ ὁποῖο ἔκανε τὸν ἅγιο Νικόδημο νὰ ἐπικαιροποιήσει τὴ λειτουργικὴ πρακτικὴ καὶ νὰ προτείνει ἀπολυμαντικὰ μέτρα ὑγιεινῆς τῶν ἱερῶν σκευῶν. 
«Μὲ ἄλλα λόγια οἱ ἀσθενεῖς ἀπὸ πανώλη δὲν κοινωνοῦν ἀπὸ τὸ κοινὸ ἅγιο ποτήριο, ἀλλὰ σὲ ξέχωρο σκεῦος, στὸ ὁποῖο δὲν γίνεται κατάλυση ἀπὸ τὸν ἱερέα καὶ ἁπλῶς πλένεται μὲ ξύδι. Ἄραγε γιατί αὐτὴ ἡ πρακτική; Δὲν εἶναι προληπτικὴ καὶ ἀποτρεπτική;» (sic). Αὐτὸ εἶναι τὸ συμπέρασμα τῆς συγκεκριμένης ἀνάγνωσης τοῦ ἀποκομμένου σχολίου. Θὰ ἤθελα ὡς ἐκ τούτου νὰ παρουσιάσω μία ἄλλη ὀπτικὴ μέσα στὴ συνάφεια τῶν σχετικῶν κανόνων. 

Ὁ KH΄ κανόνας τῆς Πενθέκτης ἔρχεται νὰ ἐπαναλάβει τὸ περιεχόμενο τῶν γ΄ καὶ δ΄ ἀποστολικῶν κανόνων. Οἱ κανόνες αὐτοὶ ἀναφέρονται στὴν ἀπαγόρευση τῆς προσκομιδῆς διαφορετικῶν ὑλικῶν καὶ καρπῶν γιὰ τὴν τέλεση τῆς ἀναίμακτης θείας εὐχαριστίας πέραν τῶν διατεταγμένων. «Εἰ τὶς ἐπίσκοπος, ἢ πρεσβύτερος, παρὰ τὴν τοῦ Κυρίου διάταξιν τὴν ἐπὶ τὴ θυσία, προσενέγκη ἕτερα τινὰ ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον, ἢ μέλι, ἢ γάλα, ἢ ἀντὶ οἴνου σίκερα ἐπιτηδευτᾶ, ἢ ὄρνεις ἢ ζῶα τινά, ἢ ὄσπρια, παρὰ τὴν διάταξιν, καθαιρείσθω· πλὴν νέων χίδρων, ἢ σταφυλῆς, τῷ καιρ τῷ δέοντι. Μὴ ἐξὸν δὲ ἔστω προσάγεσθαι τί ἕτερον πρὸς τὸ θυσιαστήριον, ἢ ἔλαιον εἰς τὴν λυχνίαν, καὶ θυμίαμα τῷ καιρ τῆς ἁγίας προσφορᾶς» (γ΄ ἀποστολικὸς)1. Ὅλα τὰ ὑπόλοιπα, εἴτε αὐτὰ ἀποτελοῦν τὶς ἀπαρχὲς τῶν καρπῶν, εἴτε προσφέρονται ὡς δῶρα, θὰ μένουν ἐκτός του ἱεροῦ θυσιαστηρίου καὶ ἐκεῖ θὰ εὐλογοῦνται. 


Στὸ ἴδιο πνεῦμα ἔρχεται ὁ KH΄ τῆς Πενθέκτης², νὰ ἐπαναλάβει τὴν ἴδια ἀπαγόρευση γιὰ γενόμενη πρακτικὴ κατὰ τὴν ὁποία «ἐπρόσφεραν μερικοὶ ἐπάνω εἰς τὴν ἁγίαν τράπεζαν σταφύλια, τὰ ὁποῖα ἐνόνοντες οἱ ἱερεῖς μὲ τὰ ἄχραντα μυστήρια, ἐμετάδιδαν καὶ τὰ δύω ὁμοὺ εἰς τὸν λαόν, διὰ τοῦτο προστάζει ὁ παρὼν Κανών, ἀπὸ τοῦ νῦν καὶ εἰς τὸ ἑξῆς νὰ μὴ κάμνη τοῦτο κανένας ἱερεύς, ἀλλὰ τὴν μὲν ἁγίαν Κοινωνίαν νὰ μεταδίδη μονάχην εἰς τοὺς ἀξίους, διὰ ζωοποίησιν καὶ ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν τους, τὰ δὲ σταφύλια, ὡς πρωτοφανήσιμα νὰ εὐλογὴ μὲ εὐχὴν ξεχωριστὴν καὶ νὰ τὰ μεταδίδη μέσα εἰς τὸν λαὸν πρὸς εὐχαριστίαν τοῦ Θεοῦ, ὅπου δίδει τοὺς τοιούτους καρπούς, διὰ μέσου τῶν ὁποίων τρέφονται καὶ αὐξάνουν τὰ σώματά μας»³. 


Ὁ ἅγιος Νικόδημος ἑρμηνεύει τὸν ἐν λόγω κανόνα καὶ πέραν τῆς ἑρμηνείας, θέλοντας νὰ ἀναφερθεῖ διορθωτικὰ σὲ σύγχρονή του λανθασμένη λειτουργικὴ πρακτική, ἀξιοποιεῖ αὐτὴ τὴν ἀφορμὴ καὶ παραθέτει τὸ ἑξῆς σχόλιο: «Ὅθεν καὶ Ἱερεῖς καὶ Ἀρχιερεῖς πρέπει ἐν καιρῶ πανώλης νὰ μεταχειρίζονται τρόπον εἰς τὸ νὰ μεταλαμβάνουν τοὺς ἀσθενοῦντας, ὃς τὶς νὰ μὴ παραβαίνει τὸν Κανόνα τοῦτον, οὐχὶ βάλλοντες μέσα εἰς σταφίδα τὸν ἅγιον Ἄρτον, ἀλλὰ εἷς τί ἀγγεῖον ἱερόν, καὶ ἐκεῖθεν νὰ τὸν λαμβάνουν, ἢ οἱ μόρται, ἢ οἱ ἀσθενεῖς, διὰ λαβίδος. Τὸ δὲ ἀγγεῖον σὺν τὴ λαβίδι νὰ βάνεται εἰς ξύδι, καὶ τὸ ὀξύδι νὰ ρίπτηται εἰς τὸ χωνευτήριον, ἢ μὲ ὅποιον ἄλλον τρόπον δυνηθῶσιν ἀσφαλέστερον καὶ κανονικὸν»4. 
Κατ' αρχάς νὰ ξεκαθαριστεῖ ὅτι ὁ σχολιασμὸς τοῦ ἁγίου Νικοδήμου ἀναφέρεται στὴν ἔκτακτη μετάληψη ἀσθενῶν ἡ ὁποία λαμβάνει χώρα ὄχι στὸ πλαίσιο τῆς θείας λειτουργίας ἐντός του ναοῦ, ἀλλὰ ἐκτὸς αὐτοῦ καὶ σὲ ἀπρογραμμάτιστες χρονικὲς στιγμές, στὶς γνωστὲς περιπτώσεις, κατὰ τὶς ὁποῖες ὁ ἱερέας λαμβάνει ἐκ τοῦ ἀρτοφορίου τμῆμα ἀπὸ τὸν ἀποξηραμένο προηγιασμένο ἄρτο τῆς Μ. Πέμπτης καὶ τὸν μεταφέρει στοὺς κλινήρεις ἢ ἐν γένει ἀδύναμους νὰ προσέλθουν στὴν κοινὴ θεία εὐχαριστία5. 
Κατὰ συνέπεια, σὲ κάθε περίπτωση εἶναι ἄστοχη ἡ χρησιμοποίηση τοῦ συγκεκριμένου σχολίου προκειμένου νὰ ὑποστηριχθεῖ ἡ λήψη μέτρων γιὰ τὴ μὴ ἐξάπλωση μεταδιδόμενων νοσημάτων μέσω τῆς θείας κοινωνίας, τελουμένης τῆς θείας εὐχαριστίας. Ὁ ἅγιος Νικόδημος προφανῶς ἔχει στὸ μυαλὸ τοῦ ἱερωμένους οἱ ὁποῖοι ἕνεκα ὀλιγοπιστίας, δὲν κοινωνοῦσαν τοὺς ἀσθενεῖς της πανώλης κατὰ τὸν συνήθη τρόπο, ἀλλὰ ἀφοῦ μετέβαιναν στὶς οἰκίες τους ἢ σὲ ἰατρικοὺς χώρους ὅπου ἦταν ἀπομονωμένοι, τοποθετοῦσαν τὸν προηγιασμένο ἄρτο (Σῶμα καὶ Αἷμα Χριστοῦ) ἐντὸς σταφίδας, τὴν ὁποία καὶ ἔδιδαν στοὺς ἀσθενεῖς, προκειμένου νὰ ἀποφύγουν τὴν ὁποιαδήποτε ἐπαφὴ μεταξὺ αὐτῶν καὶ τῶν ἱερῶν σκευῶν. Σὲ αὐτοὺς λοιπὸν τοὺς ἱερεῖς καὶ ἀρχιερεῖς οἱ ὁποῖοι ἀνεμείγνυαν καὶ ἄλλα ὑλικὰ στὴ θεία κοινωνία (σταφίδα ἐν προκειμένω), κατὰ παράβαση τῶν ὅσων ὅριζαν οἱ ἀνωτέρω κανόνες, προτρέπει νὰ μεταλαμβάνουν τοὺς ἀσθενεῖς ἀποκλειστικὰ καὶ μόνο μὲ τὸν συνήθη τρόπο διὰ τῆς λαβίδας, οἰκονομώντας τὴν ὀλιγοπιστία τους, μὲ τὸ νὰ πλένουν ἔπειτα οἱ ἴδιοι τὰ ἐν λόγω ἱερὰ σκεύη μὲ ξύδι, ὥστε νὰ καταπραΰνεται ὁ γενόμενος λογισμός τους. 
Ἂν ὁ ἅγιος Νικόδημος εἶχε μικροφοβικὲς τάσεις, παρόμοιες μὲ κάποιους συγχρόνους μας σχετικὰ μὲ τὸ ἅγιο ποτήριο, εἶναι βέβαιο ὅτι ἡ τακτική της ἀπολύμανσης θὰ γενικευόταν καὶ δὲν θὰ τὴν συγκεκριμενοποιοῦσε στοὺς ὀλιγόπιστους ἱερεῖς ποὺ χρησιμοποιοῦσαν σταφίδα. Μάλιστα θὰ περιελάμβανε ἐκτενῆ ἀνάλυση καὶ δὲν θὰ περιοριζόταν σὲ ἕνα ὀλιγόστιχο σχόλιο. Ὅποτε γίνεται κατανοητό, ὅτι τὸ κέντρο βάρους τῶν ὅσων ἀναφέρει ὁ ἅγιος Νικόδημος δὲν εἶναι ἡ μετάδοση τῶν μυστηρίων ἀπὸ ξεχωριστὸ ποτήριο καὶ ἡ μετέπειτα ἀπολύμανσή τους ὅπως λανθασμένα σχολιάστηκε, ἀλλὰ ἡ μὴ ἀνάμιξη πρόσθετων καρπῶν ἢ ἄλλων ὑλικῶν μὲ τὴ θεία κοινωνία. 
Εἶναι σαφὲς ὅτι ἐπιχειρεῖ νὰ τονίσει τὴ μετάληψη τῶν ἀσθενῶν μὲ τὸν καθιερωμένο τρόπο προκειμένου νὰ ἀντιμετωπιστοῦν οἱ αὐτοσχεδιαζόμενες, ἀντικανονικὲς πρακτικὲς κάποιων συγκεκριμένων ἱερέων. Πρὸς τοῦτο συμμαρτυρεῖ καὶ ἡ ἀκροτελεύτια πρόταση «ἢ μὲ ὅποιον ἄλλον τρόπον δυνηθῶσιν ἀσφαλέστερον καὶ κανονικόν». Ὑπενθυμίζει δηλαδὴ στοὺς ὀλιγογράμματους καὶ ὀλιγόπιστους λειτουργούς, τὸ πλαίσιο τῆς κανονικότητας. Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὄντας ἐμβριθὴς γνώστης καὶ συστηματικὸς μελετητὴς καὶ ἑρμηνευτὴς τῶν ἱερῶν κανόνων, γνωρίζει ἄριστα τὸ κανονικὸ πλαίσιο τῆς τέλεσης καὶ μετάδοσης τῶν μυστηρίων, πράγμα τὸ ὁποῖο ἐπιδιώκει νὰ μεταδώσει μὲ τὰ σχόλιά του, συνδέοντας τὸ μὲ τὴ σύγχρονή του πραγματικότητα καὶ τὶς γενόμενες πρακτικές. 


Συμπερασματικά, ἐπ’ οὐδενὶ λόγο ὁ ἅγιος Νικόδημος διακατέχεται ἀπὸ ἀμφιβολίες καὶ φοβίες σχετικὰ μὲ ἐνδεχόμενη μετάδοση ἀσθενειῶν μέσω τῆς θείας κοινωνίας. Ἡ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας τῆς ὁποίας γνήσιος φορέας εἶναι ἐν προκειμένω τὸ καύχημα τοῦ ἁγιορείτικου μοναχισμοῦ, ἐπιβεβαιώνει τὴν ἀντίθετη θέση. Μάλιστα, ἀκόμη καὶ στὴ σύγχρονη πρακτικὴ τῶν ἱερέων, ἡ ὁποιαδήποτε πλύση τῶν ἱερῶν σκευῶν μετὰ τὴ θεία κοινωνία ἐκφράζει ἀποκλειστικὰ τὸ χαρακτήρα τῆς εὐσέβειας, ὥστε νὰ ἀποκλειστεῖ τὸ ἐνδεχόμενο νὰ ἔχει ἀπομείνει ἔστω καὶ ἐλάχιστο τμῆμα τῶν ἀχράντων μυστηρίων, καὶ κανένας λόγος δὲν ἔγινε ποτὲ στὴ βάση τῆς πιθανότητας μετάδοσης ἀσθενειῶν. Ὅλα τὰ ἀνωτέρω, ἐπιχειροῦν ἁπλῶς τὴν ἀποκατάσταση τῆς ἀλήθειας μέσω τῆς συστηματικῆς καὶ ὄχι ἐπιφανειακῆς προσέγγισης τῆς κειμενικῆς μας παράδοσης. 


1 Ἀγαπίου Ἱερομονάχου καὶ Νικοδήμου μοναχοῦ, Πηδάλιον τῆς νοητῆς νηὸς τῆς μίας ἁγίας καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς τῶν ὀρθοδόξων Ἐκκλησίας, ἔκδ. Ἀστήρ, Ἀθῆναι 1957, σελ. 4. 

2 Ἀγαπίου Ἱερομονάχου καὶ Νικοδήμου μοναχοῦ, Πηδάλιον, σέλ. 243: «Ἐπειδὴ ἐν διαφόροις ἐκκλησίαις μεμαθήκαμεν, σταφυλῆς ἐν τῷ θυσιαστηρίω προσφερομένης κατὰ τί κρατῆσαν ἔθος, τοὺς λειτουργοὺς ταύτην τὴ ἀναιμάκτω τῆς προσφορᾶς θυσία συνάπτοντας, οὕτως ἅμα τῷ λαῶ διανέμειν ἀμφότερα, συνείδομεν, ὥστε μηκέτι τοῦτο τινὰ τῶν ἱερωμένων ποιεῖν, ἀλλ’ εἰς ζωοποίησιν, καὶ ἁμαρτιῶν ἄφεσιν, τῷ λαῶ τῆς προσφορᾶς μόνης μεταδιδόναι· ὡς ἀπαρχὴν δὲ τὴν τῆς σταφυλῆς λογιζομένους προσένεξιν, ἰδικῶς τοὺς ἱερεῖς εὐλογοῦντας, τοῖς αἰτούσι ταύτης μεταδιδόναι, πρὸς τὴν τοῦ δοτῆρος τῶν καρπῶν εὐχαριστίαν, δὶ' ὧν τὰ σώματα ἠμῶν, κατὰ τὸν θεῖον ὄρον, αὔξει τὲ καὶ ἐκτρέφεται. Εἰ τὶς οὒν κληρικὸς παρὰ τὰ διατεταγμένα ποιῆσοι, καθαιρείσθω». 

3 Ἀγαπίου Ἱερομονάχου καὶ Νικοδήμου μοναχοῦ, Πηδάλιον, σελ. 243. 
4 Ό. π. 
5 Διευκρινίζεται ἐπίσης γιὰ ὅσους τυχὸν δὲν γνωρίζουν, ἐπειδὴ οἱ περιπτώσεις αὐτὲς προκύπτουν ἀνὰ πάσα ὥρα καὶ στιγμὴ (πρωί, μεσημέρι, βράδυ), καὶ ὁ ἱερέας δὲν εἶναι πάντοτε σὲ θέση νὰ καταλύσει, χρησιμοποιεῖ τὴν ἀπαραίτητη ποσότητα τῆς μετάληψης καὶ τὸ ὑπόλοιπο, ἂν περισσέψει, τὸ τοποθετεῖ χωρὶς νὰ τὸ καταλύσει ἐντός του ἀρτοφορίου ἄνωθέν της ἁγίας τραπέζης. 

3 σχόλια:

  1. "Σὲ αὐτοὺς λοιπὸν τοὺς ἱερεῖς καὶ ἀρχιερεῖς οἱ ὁποῖοι ἀνεμείγνυαν καὶ ἄλλα ὑλικὰ στὴ θεία κοινωνία (σταφίδα ἐν προκειμένω), κατὰ παράβαση τῶν ὅσων ὅριζαν οἱ ἀνωτέρω κανόνες, προτρέπει νὰ μεταλαμβάνουν τοὺς ἀσθενεῖς ἀποκλειστικὰ καὶ μόνο μὲ τὸν συνήθη τρόπο διὰ τῆς λαβίδας, οἰκονομώντας τὴν ὀλιγοπιστία τους, μὲ τὸ νὰ πλένουν ἔπειτα οἱ ἴδιοι τὰ ἐν λόγω ἱερὰ σκεύη μὲ ξύδι, ὥστε νὰ καταπραΰνεται ὁ γενόμενος λογισμός τους. "

    Ετσι είναι. Μην αποδίδουμε στον άγιο Νικόδημο την δική μας στραβή άποψη.

    Φιλάρετος

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Έχω ακούσει ότι κάποιος αρχιμανδρίτης Θεοδώρητος εξ Ιωαννίνων έχει νοθεύσει μερικά εκ των σχολίων του Αγίου Νικοδήμου που υπάρχουν εις το πηδάλιον. Αλλά, όπως και να έχει, ο ίδιος ο Άγιος κάνοντας σχόλια στον Ε' κανόνα των Αγίων Αποστόλων (εκδόσεις Ρηγοπούλου σελις 7 σχόλιο 2)λέει ότι <> πατέρα της Εκκλησίας δεν είναι και δόγμα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Aναγνωστες και αναγνώστριες του site , στη photo διακρίνεται το π ο τ η ρ ι ο της Z Ω H Σ των A χ ρ α ν τ ω ν του Xριστου μ υ σ τ η ρ ι ω ν .

    ΑπάντησηΔιαγραφή

ΚΑΝΤΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟΥ ΜΑΣ.