ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ
«Κόψε τὸ ρόδο πρὶν μαραθεῖ»
Στὴ μακρὰ πορεία τῆς ἑλληνικῆς παλιγγενεσίας, ὁ Ρήγας σηματοδοτεῖ τὸ τέλος μίας περιόδου, κατὰ τὴν ὁποία οἱ Ἕλληνες ἀναζητοῦσαν τὴν ἀνεξαρτησία τοὺς χρησιμοποιώντας πρωτίστως τὴ συνδρομὴ ξένων δυνάμεων, καὶ τὴν ἀπαρχὴ μίας νέας ἐποχῆς, κατὰ τὴν ὁποία τολμοῦν νὰ διανοοῦνται καὶ νὰ προετοιμάζουν μία νέα ἀνεξάρτητη πολιτειακὴ τάξη, στηριγμένοι στὶς δικές τους δυνάμεις. Πρόκειται γιὰ μία ἱστορικὴ ἐποχὴ ποὺ θὰ ὁλοκληρωθεῖ μὲ τὴ Φιλικὴ Ἑταιρεία καὶ τὴν Ἐπανάσταση, πρόκειται γιὰ τὴν ἐποχὴ τῆς «παλιγγενεσίας». Καὶ ἐπειδὴ κλείνει μία περίοδο καὶ ἀνοίγει μία νέα, ὁ Ρήγας συνιστᾶ, κυριολεκτικῶς, τὸν «γόρδιο δεσμὸ» καὶ τὴν ἐμβληματικότερη μορφὴ τῆς νεώτερης ἑλληνικῆς ἰδεολογίας.
Ἐπιπλέον, ἡ σύντομη ἐπαναστατικὴ σταδιοδρομία του καὶ τὸ μαρτύριό του δὲν ἐπέτρεψε νὰ διευκρινιστοῦν ἐπακριβῶς οἱ κατευθύνσεις καὶ οἱ ἀπόψεις του, ἔτσι ὥστε παρέμεινε ἕνα σύμβολο ἐσαεὶ γιὰ ὅλους, καὶ ἑπομένως καὶ μία πιθανὴ πηγὴ ἰδεολογικῆς νομιμοποίησης...
Αὐτὸ ποὺ ἐπιχειροῦμε στὴ δική μας ἀπόπειρα εἶναι νὰ χρησιμοποιήσουμε, κατὰ τὸ δυνατὸν ἰσόρροπα, τὸ σύνολο τῶν διαθέσιμων πηγῶν καὶ πληροφοριῶν, ὥστε νὰ ἀποκαταστήσουμε τὴν πολλαπλότητα μίας μορφῆς ποὺ χαρακτηρίζεται ἀκριβῶς ἀπὸ τὴν ἀπόπειρα σύνθεσης τεσσάρων μεγάλων ρευμάτων, τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ, τοῦ βυζαντινοῦ, τοῦ νεώτερου ὀρθόδοξου ἑλληνικοῦ, τέλος τοῦ δυτικοῦ διαφωτιστικοῦ καὶ τῆς γαλλικῆς Ἐπανάστασης.
Νὰ φωτίσουμε τὴν πολυμέρεια μίας δράσης ποὺ περιλαμβάνει ἕνα «νόμιμο» συγγραφικὸ καὶ ἐκδοτικὸ ἔργο, στραμμένο τόσο πρὸς τὸν φωτισμὸ τοῦ γένους (τὸ Φυσικῆς ἀπάνθισμα) ὅσο καὶ πρὸς τὴν ἐνίσχυση τῆς αὐτοσυνειδησίας καὶ τῆς ἱστορικότητάς του (Νέος Ἀναχαρσις, Χάρτα, Μέγας Ἀλέξανδρος, Ὀλύμπια κ.λπ.), ἢ τέλος τῆς εὐαισθησίας τοῦ (Τὸ σχολεῖο τῶν ντελικάτων ἐραστῶν).
Ὅσο γιὰ τὴν «παράνομη» ἢ ἔστω ἀπόκρυφη ἐκδοτική του δραστηριότητα, καὶ αὐτὴ παρουσιάζει τὴν ἴδια ἐκπληκτικὴ συνθετικότητα: Χρησμοὶ τοῦ Ἀγαθάγγελου καὶ στήριξη στὸ ξανθὸ γένος τῆς Ρωσίας, στὴ διάρκεια τοῦ ρωσοτουρκικοῦ πολέμου, Σύνταγμα, ἐμπνευσμένο ἀπὸ τὴ γαλλικὴ Ἐπανάσταση, ὅταν ὁ Ναπολέων βαδίζει πρὸς τὰ ἀνατολικά, ὡς ἡ πολιτειακὴ πρόταση τῆς ἐπανάστασης ποὺ ὁραματίζεται, Στρατιωτικὸν Ἐγκόλπιον, γιὰ τὴν προετοιμασία της, καὶ Θούριος, Ὕμνος πατριωτικὸς καὶ Τί καρτερεῖτε φίλοι καὶ ἀδελφοί, ποὺ παρουσιάζουν τὸ ἐπαναστατικὸ πρόγραμμα μὲ μορφὴ ἱκανὴ νὰ συνεγείρει τοὺς Ἕλληνες.
Ἡ ἴδια συνθετικὴ πολυμέρεια καὶ στὶς πολλαπλὲς γεωπολιτικὲς καὶ ἐθνικὲς συνιστῶσες τοῦ ὁράματός του: Ἐπίκεντρο καὶ βασικὸ ὑποκείμενο τῆς ἐπαναστατικῆς του προσπάθειας οἱ Ἕλληνες, ὁ ἑλληνικὸς λαός, τὸ ἑλληνικὸ ἔθνος, καὶ στὴν πρωτοπορία τοὺς οἱ Μανιάτες καὶ οἱ Σουλιῶτες. Ὡστόσο, τὸ ἑλληνικὸ γένος ὑπερβαίνει τὸν καθαυτὸ ἑλλαδικὸ χῶρο καὶ βρίσκεται διάσπαρτο σὲ ὅλη τὴν καθ’ ἠμᾶς Ἀνατολή. Κατὰ συνέπεια, ἀπεύθυνση στὸ εὐρύτερο γένος καὶ στὴ βυζαντινὴ πολυεθνικότητα, μία ἐπανάσταση ὅλων τῶν βαλκανικῶν λαῶν. Ὡστόσο, οἱ ὁμόκεντροι κύκλοι δὲν σταματοῦν ἐδῶ. Ἡ ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία καταπιέζει καὶ ἄλλους λαοὺς καὶ ἐθνότητες, τοὺς «Ἀράπηδες», ἀκόμα καὶ τοὺς Τούρκους. Καὶ μία καθολικὴ ἐπανάσταση, ἐμπνευσμένη ἀπὸ τὴ φωτιὰ ποὺ ἄναψε ἡ Γαλλία καὶ ἔφερε στὴν Ἀνατολὴ ὁ Ναπολέων, προοριζόταν νὰ ἀνατρέψει τὴν ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία στὸ σύνολό της.
Τέλος, μία πυρετώδης καὶ ἐξ ἴσου πολυσχιδὴς ὀργανωτικὴ δραστηριότητα. Μία ὀργανωτικὴ δραστηριότητα καὶ μία συμμετοχὴ στὸ ἔργο τοῦ τῶν συντρόφων του, τὴν ὁποία συχνὰ ὑποτιμοῦμε μέχρι σήμερα. Καὶ ὅμως, οἱ Μαρκίδες Πούλιοι ἐξέδιδαν τὸ μοναδικὸ δημοσιογραφικὸ ὄργανο τοῦ ἑλληνισμοῦ τῆς ἐποχῆς, τὴν Ἐφημερίδα. Ὁ Ἀντώνιος Κορωνιός, ὁ Ἰωάννης Καρατζᾶς, ὁ Γεώργιος Σακελλάριος, οἱ Πούλιοι -αὐτοὶ τουλᾶχιστονειναι λόγιοι καὶ συμμετέχουν σὲ κοινὲς ἐκδοτικὲς δραστηριότητες μὲ τὸν Ρήγα. Ὁ Γεώργιος Πούλιος θὰ ἐπιχειρήσει νὰ συνεχίσει ἀπὸ τὴν Ἀγκῶνα, ὅπως θὰ δοῦμε, τὸ ἐπαναστατικὸ ἔργο τοῦ Ρήγα, ἐνῷ ὁ Χριστόφορος Περραιβὸς θὰ ἐπιμείνει ἀδιάλειπτα στὴν ἐπαναστατικὴ δράση ἕως καὶ τὴν Ἐπανάσταση τοῦ ‘21. Ὁ Νικολίδης ὑπῆρξε φίλος του Χέγκελ, ἐνῷ ὁ Ἀλίανδρος εἶχε συμμετάσχει ἤδη στὰ ἐπαναστατικὰ κινήματα τῆς ἐποχῆς τοῦ Λάμπρου Κατσῴνη.
Γιὰ ποιὸ λόγο, μέχρι σήμερα, εἶχε ἐν μέρει ὑποτιμηθεῖ ἡ προσωπικότητα καὶ ἡ σημασία τῶν συντρόφων τοῦ Ρήγα; Κατ’ ἀρχάς, διότι ἦταν ἐξαιρετικὰ νεαροὶ στὴν πλειοψηφία τους καὶ ὁ πρόωρος μαρτυρικὸς θάνατος τῶν περισσοτέρων δὲν τοὺς ἐπέτρεψε νὰ ἀναπτύξουν δραστηριότητα καὶ νὰ ἀναδείξουν τὴν προσωπικότητά τους. Δεύτερον, διότι ἡ προσωπικότητα καὶ ἡ πολυμέρεια μίας ἰδιοφυΐας ὅπως ὁ Ρήγας «σκέπασε» ἐν πολλοῖς τὸ δικό τους ἔργο καὶ προσωπικότητα. Τρίτον, διότι ἡ ἱστορικὴ ἔρευνα εἶχε ἐλάχιστα ἀσχοληθεῖ μαζί τους μέχρι σχετικὰ πρόσφατα.
Ὁ Ρήγας ἀποτελεῖ μία ἀνεπανάληπτη φυσιογνωμία στὴν ἑλληνικὴ ἱστορία, ἐξ αἰτίας ἀκριβῶς τῆς ἐκπληκτικῆς συνθετικότητας καὶ πολυμορφίας του: Συγγραφέας ρομαντικῶν διηγημάτων καὶ στιχουργημάτων, ἔργων ἐπιστημονικῆς ἐκλαΐκευσης καὶ ἀρχαιογνωσίας, ἐκδότης καταπληκτικῶν χαρτῶν, χρησμολογικῶν κειμένων καὶ βιβλίων στρατιωτικῆς τακτικῆς, συγγραφέας ἐπαναστατικοῦ «προγράμματος», τοῦ μόνου ποὺ θὰ διατυπωθεῖ ἀπὸ τοὺς ὑπόδουλους Ἕλληνες, ποιητής, λόγιος καὶ λαϊκός, τραγουδιστῆς καὶ μουσικός, προπαντὸς ὀργανωτὴς καὶ ἀδάμαστος ἐπαναστάτης μέχρι τέλους.
Ἡ μορφὴ τοῦ ἄστραψε γιὰ λίγο καιρὸ καὶ ἄφησε ἔκθαμβούς τους συγχρόνους του -καὶ φαίνεται πὼς τύφλωσε πολλοὺς ἀπὸ τοὺς τοτινοὺς καθὼς καὶ τοὺς σύγχρονους λογίους μας. Ὁ Ρήγας ἀποτέλεσε τὴ στιγμὴ μίας σύνθεσης χωρὶς προηγούμενο, ἡ ὁποία, δυστυχῶς, δὲν θὰ ἐπαναληφθεῖ στὴ συνέχεια, δὲν θὰ συγκεντρωθεῖ σὲ ἕνα πρόσωπο, σὲ ἕνα ἄτομο. Ὁ Ρήγας προσωποποιοῦσε τὴν ἄρση τῆς ἀντίθεσης ἀνάμεσά τους καὶ τὴ σύνθεση τῶν ρευμάτων ποὺ διαπερνοῦσαν καὶ διαπερνοῦν τὸν σύγχρονο ἑλληνισμό: σκέψη καὶ δράση, συναίσθημα καὶ ὀρθὸς λόγος, Ἀνατολὴ καὶ Δύση, ἀρχαιότητα καὶ Βυζάντιο, νεωτερικότητα καὶ παράδοση, λόγιο καὶ λαϊκὸ στοιχεῖο. Ὁ Ρήγας ἦταν ἡ προσωποποιημένη ἄρση τοῦ «καημοῦ τῆς ρωμιοσύνης», τοῦ διαρκοῦς ἀνολοκλήρωτού της ταυτότητάς μας, γι’ αὐτὸ καὶ διαρκῶς ἐπίκαιρος, τόσα χρόνια μετά, γι’ αὐτὸ καὶ ἀντικείμενο διαμάχης, διότι, ἀκόμα καὶ σήμερα, ἢ ἴσως σήμερα περισσότερο ἀπὸ ποτὲ ἄλλοτε, βρισκόμαστε ἀντιμέτωποι μὲ τὸ ἴδιο αἴτημα.
Ὁ Ρήγας πέθανε στὴν ἀκμὴ τῆς ἡλικίας του, τὴ στιγμὴ ποὺ μόλις ἄρχιζε τὸ ἐπαναστατικό του ταξίδι, καὶ εἶχε ἤδη προλάβει νὰ κάνει τόσα πολλά. Μαθητὴς τοῦ δημοτικοῦ, στὴ δεκαετία τοῦ 1950, διάβασα τὴ βιογραφία τοῦ Ρήγα γραμμένη ἀπὸ τὸν Βασίλη Ρώτα, στὰ Κλασικὰ Εἰκονογραφημένα, καὶ μοῦ ἐντυπώθηκε μέχρι σήμερα μία φράση ποὺ ἀναφέρει ὁ Ρώτας σὲ ἕνα ἀπὸ τὰ ᾄσματα ποὺ τραγουδοῦσε ὁ Ρήγας: «Κόψε τὸ ρόδο πρὶν μαραθεῖ». Μία φράση ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι ἡ σύνοψη καὶ τὸ μεγάλο κατόρθωμα τῆς ἴδιας της ζωῆς του.
Στὴ Λευκωσία καὶ στὴ Λεμεσὸ
ΟΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ Ἐκδόσεις παρουσιάζουν τὸ βιβλίο τοῦ Γιώργου Καραμπελιᾶ, «Ἡ ἀνολοκλήρωτη ἐπανάσταση τοῦ Ρήγα Βελεστινλῆ» τὴ Δευτέρα 6 Φεβρουαρίου, στις 19:00, στην αίθουσα τοῦ Ἱδρύματος Ἄρχ. Μακαρίου Γ΄ (στὴν Ἀρχιεπισκοπή). Τὸ βιβλίο θὰ παρουσιάσουν ὁ ἐπίτιμος πρόεδρος τῆς ΕΔΕΚ Βάσος Λυσσαρίδης, ὁ καθηγητὴς Πανεπιστημίου Κύπρου Παντελὴς Βουτουρής, ὁ φιλόλογος Σάββας Παύλου καὶ ὁ συγγραφέας Γιῶργος Καραμπελιᾶς.
Ἐπίσης, τὸ βιβλίο, μαζὶ μὲ τὸ βιβλίο «Συνωστισμένες στὸ Ζάλογγο: Οἱ Σουλιῶτες, ὁ Ἀλὴ πασὰς καὶ ἡ ἀποδόμηση τῆς Ἱστορίας» παρουσιάζονται στὴ Λεμεσό, τηνΤετάρτη 8 Φεβρουαρίου, στις 20:00, στην αίθουσα ἐκδηλώσεων τῆς μπουὰτ Ἠχὼ 75 (ὁδὸς Ἁγίου Ἀνδρέου 259). Τὰ βιβλία θὰ παρουσιάσουν ὁ καθηγητὴς Πανεπιστημίου Κύπρου Παντελὴς Βουτουρής, ὁ ἐπίκουρος καθηγητὴς Πανεπιστημίου Κύπρου Μάριος Κωνσταντίνου καὶ ὁ συγγραφέας Γιῶργος Καραμπελιᾶς.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου