"Σεπτεμβριανά": ἡ ὀργανωμένη ἐπιχείρηση ἐκκαθάρισης τοῦ ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ τῆς Πόλης

Πῶς ἀπὸ 300.000 ἔμειναν στὴν Πόλη μόλις 3-4 χιλιάδες Ἕλληνες

Μὲ τὴν ὀνομασία «Σεπτεμβριανὰ» ἔμεινε στὴν ἱστορία τὸ ὀργανωμένο πογκρὸμ τῆς νύκτας τῆς 6ης Σεπτεμβρίου 1955, ἐξ οὐ καὶ ἡ ὀνομασία, ποὺ συνέβη στὴ Κωνσταντινούπολη, ὅπου καθοδηγούμενος τουρκικὸς ὄχλος προκάλεσε βίαια ἐπεισόδια κατὰ τῶν περιουσιῶν τῶν Ἑλλήνων Κωνσταντινουπολιτῶν, λεηλατώντας καὶ πυρπολώντας ἑλληνικὰ καταστήματα, σπίτια, σχολεῖα καὶ βεβηλώνοντας ἐκκλησίες ἀκόμα καὶ....
νεκροταφεῖα δημιουργώντας τρομοκρατία καὶ ἀνασφάλεια γιὰ τὶς ὑφιστάμενες μειονότητες. Ἀφορμὴ ἔδωσε μία βομβιστικὴ ἐπίθεση στὸ πατρικὸ σπίτι τοῦ Κεμὰλ Ἀτατοὺρκ στὴν Θεσσαλονίκη, ποὺ ἀποδείχτηκε στὴν συνέχεια ὅτι ἦταν σκηνοθετημένη προβοκάτσια ἀπὸ τὴν ἴδια τὴ τουρκικὴ κυβέρνηση.

Τὰ «Σεπτεμβριανὰ» ἀποτελοῦν ἕνα μέρος ἑνὸς μακρὺ καταλόγου διώξεων κατὰ ἀλλοθρήσκων μειονοτήτων ποὺ μπορεῖ νὰ ξεκίνησαν περὶ τὰ τέλη τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας, πλὴν ὅμως ἐντάθηκαν ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῶν Νεοτούρκων καὶ ὕστερα.

Ἡ προετοιμασία τῆς προβοκάτσιας

Στὶς 3 Σεπτεμβρίου ἡ γυναίκα τοῦ Τούρκου Προξένου στὴν Θεσσαλονίκη κάλεσε Ἕλληνα φωτογράφο καὶ τοῦ ζήτησε νὰ φωτογραφήσει τὸν περίβολο τοῦ Προξενείου, τὸ ὁποῖο στεγάζεται δίπλα σὲ παλιὸ σπίτι, στὸ ὁποῖο ὑποτίθεται ὅτι γεννήθηκε ὁ Μουσταφὰ Κεμάλ. Τὶς φωτογραφίες τὶς ζήτησε ὡς ‘ἐνθύμιο', διότι τὴν ἑπομένη ἐπρόκειτο νὰ ἀναχωρήσει γιὰ τὴν Τουρκία.

Τὰ μεσάνυκτα τῆς 5ης πρὸς 6η Σεπτεμβρίου ἐξερράγη βόμβα στὸν κῆπο τοῦ τουρκικοῦ Προξενεῖο, ἡ ὁποία προκάλεσε μικρὲς μόνον ζημιὲς σὲ ὑαλοπίνακες στὴν παρακείμενη ‘οἰκία τοῦ Κεμάλ'. Ἡ βόμβα, ὅπως ἐξακριβώθηκε ἀπὸ τὶς ἔρευνες ποὺ διεξήγαγαν οἱ ἑλληνικὲς ἀρχὲς καὶ ὅπως ἀπεδείχθη ἀργότερα στὴν...

 δίκη τῶν πρωταιτίων τῶν γεγονότων τὸ 1961 στὴν νῆσο Yassιada (Πλάτη), μεταφέρθηκε ἀπὸ τὴν Τουρκία ἀπὸ Τοῦρκο πράκτορα (Ἕλληνα ὑπήκοο ἀπὸ τὴν Κομοτηνὴ) καὶ τοποθετήθηκε ἀπὸ τὸν Τοῦρκο κλητήρα τοῦ Προξενείου.

Στὶς 4:00 τὸ ἀπόγευμα ἡ τουρκικὴ ἐφημερίδα Istanbul Ekspres κυκλοφόρησε σὲ ἔκτακτη ἔκδοση καὶ δημοσίευσε τὶς φωτογραφίες τῆς συζύγου τοῦ Τούρκου Προξένου φρικτὰ παραποιημένες, εἰς τρόπον ὥστε νὰ δίδεται ἡ ἐντύπωση ὅτι στὸ σπίτι τοῦ πατέρα τῶν Τούρκων εἶχε σημειωθεῖ μία τεράστια ἔκρηξη ἀπὸ βόμβα ποὺ εἶχαν τοποθετήσει οἱ Ἕλληνες. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ ἔδωσε τὸ ἔναυσμα γιὰ τὴν ἔναρξη τῶν πρωτοφανοῦς ἀγριότητος ὀργανωμένων ἀνθελληνικῶν ταραχῶν στὴν Κωνσταντινούπολη, γνωστῶν μὲ τὸ ὄνομα «Σεπτεμβριανά του 1955».

Τὸ βράδυ τοῦ πογκρὸμ

Μόλις δόθηκε τὸ σύνθημα, ὁ μαινόμενος τουρκικὸς ὄχλος ξεχύθηκε στοὺς δρόμους τῆς Πόλης καὶ ἄρχισε νὰ λεηλατεῖ κάθε τί τὸ ἑλληνικό. Ἀσφαλῶς, ὅμως, οἱ ‘ἀγανακτισμένοι' Τοῦρκοι πολίτες δὲν ἔδρασαν αὐθόρμητα. Τὸ σχέδιο εἶχε σχεδιαστεῖ προσεκτικότατα καὶ μὲ ἀπόλυτη μυστικότητα. Εἶναι χαρακτηριστικὸ τὸ ὅτι, ἐνῶ πολλοὶ ἁπλοὶ Τοῦρκοι ἀσφαλῶς δὲν ἐνέκριναν τὰ ὅσα διεπράχθησαν ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων, ἐν τούτοις, οὐδεὶς Τοῦρκος πρόδωσε λεπτομέρειες τοῦ σχεδίου σὲ Ρωμιὸ φίλο του, πλὴν ἐλαχίστων ἐξαιρέσεων, ὅπου γενικῶς καὶ ἀορίστως ἀνέφεραν γιὰ «κάτι ἄσχημο ποὺ ἐπρόκειτο νὰ συμβεῖ ἐκεῖνες τὶς ἡμέρες».

Τὸ σχέδιο εἶχε ἀρτιότατα ὀργανωθεῖ, ἀφοῦ μέρες ἢ καὶ ἑβδομάδες πρὶν στρατολογήθηκαν ἄτομα ἀπὸ τὴν Μικρὰ Ἀσία καὶ τὴν Ἀνατολικὴ Θράκη - ἐκτὸς τῶν Κωνσταντινουπολιτῶν Τούρκων, μεταφέρθηκαν μὲ σιδηροδρόμους, ταξί, λεωφορεῖα καὶ πλοῖα, ἐφοδιάστηκαν μὲ ρόπαλα, ἀξίνες, λοστούς, βενζίνη, δυναμίτιδα, ἐνῶ παρεσχέθη στοὺς ἐπίδοξους ταραχοποιοὺς τροφὴ καὶ κατάλυμα γιὰ μία ἢ δύο ἡμέρες. Ἀκόμη συντάχθηκαν οἱ κατάλογοι τῶν ἐπικείμενων στόχων σὲ κάθε συνοικία καὶ σημαδεύτηκαν τὴν κατάλληλη στιγμὴ τὰ ἑλληνικὰ κτήρια. Τέλος, ἐκπαιδεύτηκαν οἱ ἀστυνομικοὶ καὶ στρατιῶτες μὲ πολιτικὰ ποὺ θὰ ἐλάμβαναν μέρος στὴ λεηλασία καὶ θὰ κατηύθυναν τὸ πλῆθος, ἐνῶ ἀργότερα θὰ ἔπαιζαν τὸν ρόλο τῶν εἰρηνοποιῶν.

Σύμφωνα μὲ δημοσίευμα τῆς 12 Αὐγούστου 2008 τῆς ἐφημερίδας Ραντικάλ, τὰ γεγονότα ποὺ διαδραματίστηκαν στὶς 6-7 Σεπτεμβρίου 1995 ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων τῆς Κωνσταντινούπολης εἶχαν ὀργανωθεῖ ἀπὸ τὸ Γραφεῖο Εἰδικοῦ Πολέμου (Ozel Harp Dairesi), τὸ ὁποῖο ἀποτελοῦσε τὸν μηχανισμό, ποὺ εἶχε στηθεῖ ἀπὸ τὸ ΝΑΤΟ γιὰ τὴν ἀποτροπὴ τοῦ κομμουνιστικοῦ κινδύνου.

Οἱ πρῶτες συγκεντρώσεις καὶ ὁμιλίες ξεκίνησαν κατὰ τὶς 4:30 τὸ ἀπόγευμα, ἐνῶ οἱ πρῶτες ταραχὲς πρέπει νὰ ξεκίνησαν γύρω στὶς 5:30. Φυσικά, ἡ ὥρα ἐνάρξεως τῶν τουρκικῶν ἐπιθέσεων ἐποίκιλλε ἀπὸ συνοικία σὲ συνοικία. Ἐπιθέσεις ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων καὶ τῶν περιουσιῶν τοὺς ἔλαβαν χώρα καὶ στὴν εὐρωπαϊκὴ καὶ στὴν ἀσιατικὴ πλευρὰ τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἀλλὰ καὶ στὶς νήσους Χάλκη καὶ Πρίγκηπο, ἀπὸ Τούρκους ποὺ μεταφέρθηκαν ἐκεῖ μὲ πλοιάρια.

Μὲ στρατιωτικὴ πειθαρχία κινούμενος ὁ τουρκικὸς ὄχλος, ὁ ὁποῖος ἀνερχόταν σὲ δεκάδες χιλιάδες ἄτομα, κινήθηκε κατὰ παντός του ἑλληνικοῦ. Μέσα σὲ ἐννέα περίπου ὧρες (διότι σὲ πολλὰ σημεῖα οἱ βανδαλισμοὶ συνεχίστηκαν καὶ μετὰ τὴν κήρυξη τοῦ στρατιωτικοῦ νόμου μετὰ τὰ μεσάνυκτα) καταστράφηκαν ὁλοσχερῶς 1004 σπίτια, ἐνῶ ἄλλα περίπου 2500 ὑπέστησαν ἐκτεταμένες ζημιές. Καταστράφηκαν ἐπίσης 4348 καταστήματα, 27 φαρμακεία, 26 σχολεῖα, 5 πολιτιστικοὶ σύλλογοι, οἱ ἐγκαταστάσεις 3 ἐφημερίδων, 12 ξενοδοχεῖα, 11 κλινικές, 21 ἐργοστάσια, 110 ζαχαροπλαστεῖα καὶ ἑστιατόρια, 73 ἐκκλησίες, ἐνῶ συλήθηκαν πάρα πολλοὶ τάφοι σὲ 2 κοιμητήρια, καθὼς καὶ οἱ τάφοι τῶν πατριαρχῶν στὴν Μονὴ Βαλουκλή.

Τουλάχιστον 30 Ἕλληνες σκοτώθηκαν καὶ ἑκατοντάδες ἄλλοι κακοποιήθηκαν βάναυσα. Σὲ δύο περίπου χιλιάδες ὑπολογίζονται ἀπὸ τοὺς κύκλους τῆς ὁμογενείας οἱ βιασμοί, ἂν καὶ ἐπισήμως καταγγέλθηκαν μόνο 200, γιὰ εὐνόητους λόγους.

Ἰδιαίτερο μίσος ἐπεδείχθη κατὰ τῶν ἱερωμένων, ἀφοῦ πολλοὶ ἀπ' αὐτοὺς ξυλοκοπήθηκαν ἀγριότατα, ἄλλοι γυμνώθηκαν καὶ διαπομπεύθηκαν, ἐξαναγκαζόμενοι νὰ φωνάζουν: «Ἡ Κύπρος εἶναι τουρκική», ἐνῶ ὑπάρχουν μαρτυρίες ὅτι σὲ κάποιο ἱεροδιάκονο ἔγινε ἀναγκαστικὴ περιτομή. Ὁ Ἐπίσκοπος Παμφίλου Γεράσιμος καὶ ὁ ἡλικιωμένος μοναχὸς Χρύσανθος Μαντᾶς ξυλοκοπήθηκαν μέχρι θανάτου, ἐνῶ ὁ Μητροπολίτης Ἡλιουπόλεως Γεννάδιος παρεφρόνησε ἀπὸ τοὺς ξυλοδαρμοὺς καὶ ὕστερα ἀπὸ λίγο χρόνο ἀπεβίωσε.

Οἰκονομικὴ καταστροφὴ

Μέσα σὲ λίγες ὧρες ἡ ἑλληνικὴ οἰκονομικὴ δραστηριότητα καταστράφηκε σχεδὸν ὁλοσχερῶς, ἀφοῦ τὰ σπίτια καὶ οἱ περιουσίες τῶν περισσότερων Ἑλλήνων καὶ τὰ ἱδρύματα τῆς ὁμογένειας λεηλατήθηκαν. Χιλιάδες Ἕλληνες ἔμειναν κυριολεκτικῶς μόνο μὲ τὰ ροῦχα ποὺ φοροῦσαν, ἀφοῦ στὰ σπίτια τοὺς καταστράφηκαν μὲ πρωτοφανῆ μανία ἢ ἐκλάπησαν τὰ πάντα• ἀπὸ οἰκιακὰ σκεύη καὶ τρόφιμα μέχρι κρεβάτια, καναπέδες καὶ ἀκριβὰ κοσμήματα. 8.700 περίπου ἄτομα ἔμειναν ἄνεργα, ἀφοῦ οἱ ἐπιχειρήσεις στὶς ὁποῖες ἐργάζονταν εἶχαν καταστραφεῖ.

Ἂν καὶ οἱ πρῶτες ἐκτιμήσεις τουρκικῶν καὶ ξένων τραπεζῶν μιλοῦσαν γιὰ ζημιὲς τῆς τάξης τοῦ ἑνὸς ἢ δύο δισεκατομμυρίων τουρκικῶν λιρῶν, τὸν Φεβρουάριο τοῦ 1956 ἡ τουρκικὴ κυβέρνηση μείωσε κατὰ πολὺ τὸ ποσό, ὑπολογίζοντας τὶς συνολικὲς ζημιὲς σὲ 69.578.744 λίρες Τουρκίας, δήλ. περίπου 25 ἑκατομμύρια δολάρια.

Τὸ Παγκόσμιο Συμβούλιο Ἐκκλησιῶν ὑπολόγισε ὅτι μόνο οἱ ζημιὲς ποὺ ὑπέστησαν οἱ ἐκκλησίες ξεπερνοῦσαν τὰ 150 ἑκατομμύρια δολάρια τῆς ἐποχῆς. Βρετανοὶ διπλωμάτες ὑπολόγισαν τὶς ζημιὲς σὲ περίπου 200 ἑκατομμύρια δολλάρια, ἐνῶ σύμφωνα μὲ ἐκτίμηση τῆς ἑλληνικῆς κυβερνήσεως οἱ ζημιὲς ἀνήρχοντο σὲ 500 ἑκατομμύρια δολλάρια. Ὁ Γάλλος συγγραφέας καὶ καθηγητὴς στὴν Σορβόννη Francois Crouzet στὸ βιβλίο τοῦ Le Conflit de Chypre (Ἡ διένεξη τῆς Κύπρου) ὑπολογίζει τὶς ζημιὲς σὲ 300 ἑκατομμύρια δολάρια τῆς ἐποχῆς, δηλαδὴ πολὺ περισσότερά του ἑνὸς δισεκατομμυρίου σημερινῶν (2008) δολαρίων.

Ἀπὸ τὸ ποσὸ ποὺ ὑπολόγισε καὶ ἐνέκρινε ἡ τουρκικὴ κυβέρνηση κατέβαλε τελικῶς ποσὸ μικρότερο τῶν 10 ἑκατομμυρίων Λ.Τ., καὶ μάλιστα ὕστερα ἀπὸ πολλοὺς μῆνες, ὅταν ἡ ἀξία τῆς τουρκικῆς λίρας εἶχε ὑποτιμηθεῖ δραματικά. Δηλαδή, δόθηκαν ἀποζημιώσεις μικρότερές του 1% τῆς ἀξίας τῶν καταστροφῶν. Πάρα πολλοὶ δικαιοῦχοι δὲν εἰσέπραξαν καμμία ἀπολύτως ἀποζημίωση, ἐνῶ ὑπῆρξαν καὶ περιπτώσεις ἐπιχειρηματιῶν πού, ἐνῶ ἔχασαν τὰ πάντα - καὶ ἄρα εἶχαν ζημιὰ τὴν χρονιὰ ἐκείνη - ὑποχρεώθηκαν νὰ πληρώσουν καὶ φόρο κερδῶν!

Ἡ ἀνύπαρκτη ἑλληνικὴ ἀντίδραση

Ἡ ἀντίδραση τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως στὰ γεγονότα τῆς 6ης - 7ης Σεπτεμβρίου 1955 ὑπῆρξε ἀπὸ χλιαρὴ ἕως ἀνύπαρκτη. Αὐτὸ ὀφείλεται ἐν μέρει στὸ γεγονὸς ὅτι ὁ τότε πρωθυπουργὸς Στρατάρχης Ἄλ. Παπάγος νοσοῦσε βαρύτατα καὶ οὐσιαστικῶς ἡ κυβέρνηση ἦταν ἀκέφαλη. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, ὑπῆρξαν ἔντονες συμμαχικὲς πιέσεις, ἰδίως ἀπὸ τὸν Ἀμερικάνο Ὑπουργὸ Ἐξωτερικῶν Τζῶν Φόστερ Ντάλλες, ὁ ὁποῖος κάλεσε καὶ τὶς δύο πλευρὲς νὰ ἐπιδείξουν αὐτοσυγκράτηση (!) καὶ νὰ συμφιλιωθοῦν.

Τὰ μικρὰ ψάρια

Μετὰ τὶς ἀνθελληνικὲς ταραχὲς ἡ τουρκικὴ κυβέρνηση προσπάθησε νὰ ἐπιρρίψει τὴν εὐθύνη τῆς ὀργανώσεως τῶν ἐπεισοδίων σὲ ‘κομμουνιστὲς πράκτορες', ἐνῶ ἡ ἀστυνομία συνέλαβε 3.151 ἄτομα. Τελικῶς, παρέμειναν ὑπὸ κράτηση τεσσάρων ἕως ἔξι μηνῶν 17 ἄτομα: ἐννέα μέλη τῆς Κιbrιs Turktur, ἔξι φοιτητὲς καὶ δύο συντάκτες τῆς Istanbul Ekspres. Στὴν δίκη ποὺ ἀκολούθησε δικάστηκαν καὶ ἔξι μέλη τοῦ παραρτήματος Σμύρνης τῆς Κιbrιs Turktur. Στὶς 24 Ἰανουαρίου 1957 τὸ ποινικὸ δικαστήριο Κωνσταντινουπόλεως ἀθώωσε καὶ τοὺς 23 κατηγορούμενους.

Τὰ μεγάλα ψάρια

Ἀπὸ τὰ μέλη τῆς κυβερνήσεως Μεντερές, συμμετοχὴ στὴν διοργάνωση τοῦ ἀνθελληνικοῦ πογκρὸμ φαίνεται νὰ εἶχαν, ἐκτὸς ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν πρωθυπουργό, οἱ Μαχμοὺτ Τζελὰλ Μπαγιάρ, Πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας, Μεχμὲτ Φουὰτ Κιοπρουλοῦ, πρώην Ὑπουργὸς Ἐξωτερικῶν, Φατὶν Ρουστοῦ Ζορλοῦ, Ὑπουργὸς Ἐξωτερικῶν, Ναμὶκ Γκεντίκ, Ὑπουργὸς Ἐσωτερικῶν, Ἐτχὲμ Μεντερές, Ὑπουργὸς Ἀμύνης καὶ Φαχρεττὶν Κερὶμ Γκιοκάυ, βαλὴς (κυβερνήτης) τῆς Κωνσταντινουπόλεως.

Στὶς 27 Μαΐου 1960 ὁμάδα ἀξιωματικῶν ὑπὸ τὸν στρατηγὸ Τζεμὰλ Γκιουρσὲλ κατέλαβε τὴν ἐξουσία καὶ ὁδήγησε σὲ δίκη 592 μέλη καὶ συνεργάτες τοῦ Δημοκρατικοῦ Κόμματος. Πολλοὶ ἀπ' αὐτοὺς δικάστηκαν σὲ περισσότερές της μίας δίκες. Μία ἀπὸ τὶς σημαντικότερες δίκες ἦταν αὐτὴ γιὰ τὸ Πογκρὸμ τῆς 6ης - 7ης Σεπτεμβρίου 1955. Ὁ Γκεντὶκ αὐτοκτόνησε λίγο μετὰ τὴν ἐπικράτηση τοῦ πραξικοπήματος. Οἱ Μπαγιὰρ καὶ Ἐτχὲμ Μεντερὲς δὲν δικάστηκαν καθόλου γιὰ τὴν συμμετοχή τους στὴν διοργάνωση τοῦ πογκρόμ, ἐνῶ ὁ Κιοπρουλοὺ ἀθωώθηκε. Ὁ Γκιοκάυ ἁπλῶς στερήθηκε τῶν πολιτικῶν τοῦ δικαιωμάτων. Ἔνοχοι εὑρέθησαν μόνον οἱ Μεντερὲς καὶ Ζορλού, γι' αὐτὸ καὶ καταδικάστηκαν σὲ φυλάκιση 6 ἐτῶν. Ἐνδεικτικὰ ἀναφέρεται ὅτι γιὰ ἄλλη, πολὺ πιὸ ἀσήμαντη ὑπόθεση, αὐτὴ τῆς καταχρήσεως κεφαλαίων, ὁ Μεντερὲς καταδικάστηκε σὲ φυλάκιση 14 ἐτῶν καὶ 2 μηνῶν. Ἂν καὶ οἱ Μεντερὲς καὶ Ζορλοὺ καταδικάστηκαν στὴν ἐσχάτη τῶν ποινῶν καὶ ἀπαγχονίστηκαν στὴν νῆσο Ἰμραλί, τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 1961, ἐκεῖνο ποὺ ἐβάρυνε στὴν θανατικὴ καταδίκη τους ἦταν οἱ κατηγορίες γιὰ παραβίαση τοῦ Τουρκικοῦ Συντάγματος.

Οἱ Τοῦρκοι πρόξενοι τῆς Θεσσαλονίκης, ὁ θυρωρὸς τοῦ Προξενείου ποὺ τοποθέτησε τὴν βόμβα καὶ ὁ φοιτητὴς Ὀκτάυ Ἐγκὶν ποὺ μετέφερε τὴν βόμβα στὴν Θεσσαλονίκη ἀθωώθηκαν. Ὁ Ἐγκὶν ἀργότερα διορίστηκε Γενικὸς Διευθυντὴς Κρατικῆς Ἀσφαλείας καὶ ἀργότερα Νομάρχης στὴν Νεάπολη (Nevsehir) τῆς Καππαδοκίας.

Ὁ πρόεδρος τοῦ Σωματείου «Ἡ Κύπρος εἶναι Τουρκικὴ» Χικμὲτ Μπὶλ κατέθεσε στὸ δικαστήριο ὡς ... μάρτυρας κατηγορίας. Ἀργότερα ἀπεστάλη ἀπὸ τὴν τουρκικὴ κυβέρνηση ὡς ἀκόλουθος τύπου στὴν Τουρκικὴ Πρεσβεία στὴν Βηρυτὸ
http://kostasxan.blogspot.com/