Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ
Η ΑΠΑΡΧΗ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ
Ἡ προσκύνησις τῶν Μάγων κατὰ τὶς παραδόσεις τῆς ἀρχαίας Ἀνατολῆς
Ὅλοι οἱ ἀρχαῖοι ἑρμηνευτὲς εἶδαν στὸ περιστατικὸ τῆς προσκυνήσεως τῶν Μάγων ποὺ περιγράφει ὁ Εὐαγγελιστὴς Ματθαῖος ἕναν βαθύτερο συμβολισμό. Γι’ αὐτὸ καὶ ἡ ἱστορία αὐτὴ ἀποτελεῖ ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ βασικὰ θέματα τῆς ὑμνολογίας τῶν Χριστουγέννων, ποὺ ὠρισμένες φορὲς μάλιστα δεσπόζει χαρακτηριστικὰ(1).
Τὸ μυστικὸ νόημα αὐτῆς τῆς προσκυνήσεως τοῦ Θείου Βρέφους ἀπὸ τοὺς σοφοὺς Μάγους τῆς Ἀνατολῆς ἀποδίδει μὲ ἔξοχη ποιητικότητα καὶ πνευματικὸ βάθος ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Ποιητὴς στὸ δεύτερο τροπάριο τῆς τετάρτης ὠδῆς τοῦ κανόνος του στὴν ἑορτὴ τῶν Χριστουγέννων:
«Τοῦ Μάντεως πάλαι Βαλαὰμ τῶν λόγων μυητᾶς σοφοὺς ἀστεροσκόπους χαρᾶς ἐπλησας, ἀστὴρ ἐκ τοῦ Ἰακὼβ ἀνατείλας Δέσποτα, Ἐθνῶν ἀπαρχὴν εἰσαγομένους. ἐδέξω δὲ προφανῶς, δῶρα σοὶ δεκτὰ προσκομίζοντας».
«Ὢ Δέσποτα Χριστέ, σὺ ἐπειδὴ ἀνέτειλας ὡς λαμπρότατος καὶ καινοφανὴς ἀστὴρ ἀπὸ τὸ γένος τοῦ Ἰακώβ, διὰ τοῦτο ἐγέμισας ἀπὸ χαρὰν μεγάλην τους Μάγους, τοὺς σοφοὺς μαθητᾶς καὶ ἀκολούθους τῶν λόγων τοῦ Μάντεως Βαλαὰμ(2), ἐπειδὴ καὶ αὐτοὶ ἐπροσφέρθησαν εἰς ἐσὲ ὡς μία ἀπαρχὴ ὅλων τῶν Ἐθνῶν. Καὶ τοὺς ἐδέχθης, αὐτοὺς οἵτινες ...
ἐπρόσφεραν εἰς ἐσὲ δῶρα δεκτὰ καὶ εὐάρεστα», ἑρμηνεύει στὸ Ἑορτοδρόμιό του ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης. Καὶ προσθέτει ὅτι, ὅπως γίνεται στὶς περιπτώσεις ποὺ τὰ ἔθνη φιλιώνουν καὶ συνθηκολογοῦν μὲ κάποιον ἐπίγειο βασιλιά, ἔτσι καὶ οἱ Μάγοι προσφέρθηκαν ὡς «ὅμηροι καὶ ἀρραβῶνες» τῆς φιλίας τῶν Ἐθνῶν πρὸς τὸν Βασιλέα Χριστό. «Ἢ καθὼς οἱ εὐσεβεῖς καὶ θεοφιλεῖς ἄνθρωποι συνηθίζουν νὰ προσφέρουν εἰς τὸν Θεὸν τὰ πρωτοφανήσιμα τῶν ἀμπέλων καὶ χωραφίων καὶ τῶν ληνῶν καὶ ἁλωνίων τῶν, οὕτω καὶ ὅλα τὰ Ἔθνη ὅπου ἔμελλον νὰ πιστεύσουν εἰς τὸν Χριστὸν ἐπρόλαβον καὶ ἔστειλαν εἰς τὸν Χριστὸν τοὺς θεσπεσίους Μάγους ὡς τόσας ἀπαρχᾶς καὶ πρωτοφανήσιμα πράγματα καὶ μὲ τοῦτο ἔδειξαν ὅτι καὶ αὐτὰ ἔχουν ὕστερον νὰ πιστεύσουν εἰς αὐτὸν τὸν Χριστόν».Κάτι ὅμως ποὺ δὲν ἔχει ἐπισημανθῆ ἕως τώρα εἶναι ὅτι τὰ νοήματα αὐτοῦ του τροπαρίου (καθὼς καὶ ἄλλων) τοῦ κανόνος τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ, καὶ μάλιστα αὐτολεξεὶ αὐτὴ ἡ σημαντικὴ ὅσο καὶ πρωτότυπη ἔκφρασις «Ἐθνῶν ἀπαρχὴν εἰσαγομένους», ἀντλοῦνται ἀπὸ ἕνα Λόγο στὴν ἑορτὴ τῶν Χριστουγέννων, ὁ ὁποῖος ἐπιγράφεται στὸν ἀδελφό του ἅγιο Ἰωάννη τὸν Δαμασκηνὸ(3). Ὁ Λόγος αὐτὸς ἐκπροσωπεῖται ἀπὸ πλούσια χειρόγραφη παράδοσι στὸ Ἅγιον Ὅρος καὶ ἀλλοῦ. Σήμερα ὅμως δὲν εἶναι εὐρύτερα γνωστὸς καὶ ἔχει τύχει μόνο μίας δυσπροσίτου ἐκδόσεως(4), γιατί ἀπὸ πολλοὺς ἀμφισβητεῖται ἡ γνησιότης του.
Ὁ λόγος τῶν ἀμφιβολιῶν εἶναι τὸ κάπως ἀσυνήθιστο περιεχόμενό του. Μετὰ ἀπὸ μία λυρικὴ εἰσαγωγή, μία δογματικὴ διαπραγμάτευσι καὶ μία ἑρμηνευτικὴ παρουσίασι τῶν σχετικῶν μὲ τὴν Γέννησι εὐαγγελικῶν χωρίων, φθάνει στὸ θέμα τοῦ ἀστέρος τῶν Μάγων καὶ ἀρχίζει τὴν ἐξιστόρησι τριῶν σχετικῶν μὲ τὸ θέμα διηγήσεων: μία γιὰ τοὺς ἀρχαιοελληνικοὺς χρησμοὺς περὶ Χριστοῦ, μία γιὰ τὰ συμβάντα στὴν Περσία πρὸ τῆς ἀναχωρήσεως τῶν Μάγων καὶ μία γιὰ τὴν αἰτία τοῦ θρήνου τῆς Ραχὴλ(5). τελειώνει δὲ μὲ ἕνα σύντομο ἐπίλογο. Ἡ κεντρικὴ διήγησις περὶ Μάγων προέρχεται ἀπὸ τὴν Ἀνατολὴ καὶ μεταπλάσθηκε ἀπὸ ξένο, πιθανότατα ἀραβικὸ πρωτότυπο(6). Τὸ γεγονὸς αὐτὸ μαζὶ μὲ τὸ ἀνεκδοτολογικὸ στοιχεῖο τῶν διηγήσεων τὶς κάνουν νὰ συγγενεύουν μὲ τὴν "Ἱστορία Βαρλαὰμ καὶ Ἰωάσαφ", πράγμα ποὺ ἔχει συζητηθῆ καὶ ἀπὸ ὠρισμένους ξένους μελετητές. Τὸ τελευταῖο αὐτὸ κείμενο, γραμμένο κι αὐτὸ πάνω σὲ ἀνατολικὸ καὶ μᾶλλον ἀραβικὸ πρωτότυπο, ἐπιγράφεται κι αὐτὸ στὸν ἅγιο Ἰωάννη Δαμασκηνὸ καὶ ἀμφισβητήθηκε πολύ, σήμερα ὅμως ἡ ἔρευνα φαίνεται νὰ τὸ ἀποδίδη καὶ πάλι μὲ ἀρκετὴ βεβαιότητα σ’ αὐτόν.
Μεταξὺ τῶν λόγων ποὺ μᾶς πείθουν γιὰ τὴν γνησιότητα τοῦ ἔργου εἶναι ἡ χρησιμοποίησίς του ἀπὸ τὸν ἀδελφό του ἅγιο Κοσμᾶ τὸν Ποιητὴ (πράγμα ποὺ ἀποτελεῖ καὶ σημαντικὸ χρονολογικὸ τεκμήριο), ἡ ἐξαιρετικὴ καλλιέπεια, τὸ προσιδιάζον στὸν Ἅγιο ὕφος καὶ οἱ δογματικὲς ἐκφράσεις, ποὺ σχεδὸν συμπίπτουν μὲ ἐκεῖνες τῶν δογματικῶν ἔργων τοῦ(7).
Σημαντικὴ ἦταν ἡ ἐπίδρασις τοῦ λόγου στὴν ὑμνολογία, τοὺς μεταγενεστέρους συγγραφεῖς καὶ τὴν Παράδοσι. Ἀναφέρουμε δειγματοληπτικὰ τὴν ἄποψι ὅτι οἱ Μάγοι ἦταν «βασιλεῖς Περσῶν»(8) καὶ ὅτι ἦρθαν καὶ ἔφυγαν ἔφιπποι(9), ποὺ φαίνεται ὅτι προῆλθε ἀπὸ αὐτὸν τὸν λόγο.
Ὅπως εἴπαμε, ὁ λόγος σώζεται σὲ πολλὰ ἁγιορειτικὰ χειρόγραφα. Ἐμεῖς χρησιμοποιήσαμε τὴν μνημονευθεῖσα ἔκδοσι τοῦ Σωφρονίου Εὐστρατιάδου καὶ τὰ χειρόγραφα ὑπ’ ἄρ. 120 τῆς Ι. Μ. Ξηροποτάμου (ΙΖ’ αἵ.) καὶ 4 τῆς Ι. Σκήτεως Ἁγίας Ἄννης (ΙΘ’ αἵ.). Πρέπει νὰ σημειώσουμε πὼς εἰδικὰ ἡ διήγησις τῶν Μάγων σώζεται καὶ ἀνεξάρτητη ἀπὸ τὸν λόγο(10) καὶ μάλιστα ἐξετυπώθη παραφρασμένη σὲ ὑποσημείωσι στὰ "Πνευματικὰ Γυμνάσματα" τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου(11). Ἀξίζει ἐπίσης νὰ σημειώσουμε πὼς ὁ λόγος αὐτὸς σώζεται ὁλόκληρος καὶ στὸ χειρόγραφο ὑπ’ ἄρ. 14 τῆς Ι. Μ. Ἐσφιγμένου (ΙΑ’ αἵ.), ὅπου τὸ κείμενο πλαισιώνεται μὲ δεκάδες μικρογραφίες μεγάλης τέχνης(12).
Γιὰ νὰ μὴ μείνη ἄγνωστο στὸ εὐρὺ κοινὸ αὐτὸ τὸ τόσο σημαντικὸ κείμενο, παρουσιάζουμε ἐδῶ μία ἐλεύθερη συντομευμένη ἀπόδοσι τοῦ τμήματος τοῦ Λόγου, ποὺ περιέχει τὶς περὶ Μάγων διηγήσεις.
Οἱ κάτοικοι τῆς Βηθλεὲμ κοιμόταν ἀνυποψίαστοι. Καὶ ὅμως λίγα βήματα ἔξω ἀπὸ τὶς πόρτες τοὺς συνετελεῖτο τὸ μέγιστο κοσμοϊστορικὸ γεγονός. Μόνο λίγοι πτωχοὶ ποιμένες μὲ τὴν καθαρή τους καρδιὰ ἀξιώθηκαν νὰ ἀντιληφθοῦν τὶς ἀγγελικὲς δυνάμεις ποὺ κατὰ στρατιὲς περιέβαλλαν καὶ δοξολογοῦσαν τὸ νεογέννητο Βρέφος. Μὰ καὶ σὲ ἕνα ἄλλο μακρινὸ σημεῖο τῆς γὴς συζητοῦν τὴν ἴδια ὥρα γιὰ αὐτὴν ἐδῶ τὴν Γέννησι.
Ἕνα ὑπερθαύμαστο ἄστρο ἄστραψε ἀπὸ τὴν Ἀνατολὴ καὶ οἱ βασιλεῖς τῶν Περσῶν οἱ ἀστρονόμοι, ἔκπληκτοι ἀπὸ τὴν ἀσυνήθιστη λάμψι, ἔφεραν στὸν νοῦ τοὺς τὴν προφητεία τοῦ Βαλαὰμ τοῦ προγόνου τους: «Θὰ ἀνατείλη ἄστρο ἀπὸ τὸν Ἰακώβ, καὶ θὰ παρουσιαθῆ ἄνθρωπος ἀπὸ τὸν Ἰσραὴλ καὶ θὰ συντρίψη τοὺς ἐχθροὺς Μωαβίτες». Το συμπέρασμά τους ἦταν ὅτι ἐπρόκειτο γιὰ μεγάλο βασιλέα, ἐξουσιαστὴ ὁλόκληρής της γὴς καὶ τῆς οἰκουμένης. Καὶ τοῦτο τὸ καταλάβαιναν ὄχι μόνο ἀπὸ τὴν προφητεία τοῦ Βαλαάμ, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ ἄλλα φρικτὰ γεγονότα ποὺ συνέβησαν τότε. Ἂς πάρουμε ὅμως τὰ πράγματα ἀπὸ τὴν ἀρχή.
* * *
Πεθαίνοντας ὁ Νίκανδρος, ἄφησε πίσω του τὴν ἀδελφή του Δωρίδα, τὴν γυναίκα τοῦ Πυλάδη ποὺ σκοτώθηκε στὴν Ἑλλάδα(13). Τὴν ἐπόθησε ὁ Ἄτταλος, ὁ βασιλεὺς τῶν Λακεδαιμονίων, ἀλλὰ αὐτὴ τὸν σκότωσε καὶ πῆρε τὴν βασιλεία του. Ὅλοι τὴν φοβόταν. Τὸ ἴδιο καὶ ὁ ἀδελφός του φονευθέντος Φίλιππος, ὁ ὁποῖος γιὰ νὰ γλυτώση κατέφυγε στοὺς Ἀχαιούς. Ἐκεῖ πῆρε γιὰ γυναίκα τὴν Ἀλισιβίδα, κόρη τοῦ στρατηγοῦ τοὺς Καλλιόπου, καὶ βγῆκε νὰ πολεμήση τὴν Δωρίδα καὶ τὸ ἔθνος της. Ὡστόσο φοβόταν πολύ, γιατί ἡ Δωρὶς εἶχε σκορπίσει τὸν τρόμο παντοῦ ὅπου εἶχε ἐπιτεθῆ καὶ ὅλα τὰ ἔθνη γύρω της τὴν φοβόταν. Ἐθαύμαζαν ὅμως καὶ τὸ κάλλος της καὶ ἤθελαν νὰ διαλέξη σύζυγο ἀπὸ ἀνάμεσά τους.
Εὐρισκόμενοι λοιπὸν σὲ δύσκολη θέσι οἱ Ἀχαιοί, ἀποφάσισαν νὰ στείλουν στοὺς Δελφοὺς νὰ λάβουν χρησμὸ περὶ τοῦ πολέμου. Πῆγαν λοιπὸν στὴν ἱέρεια Εὐοπτία καὶ ρώτησαν γιὰ τὸ θέμα τους. Αὐτή, ἀφοῦ ἤπιε ἀπὸ τὸ μαντικὸ νερὸ τῆς Κασταλίας πηγῆς, προφήτευσε ὡς ἑξῆς:
— Θὰ 'ρθῆ καιρὸς ποὺ θὰ φθάση κάποιος στὴν γῆ αὐτὴ τὴν καλοστεριωμένη καὶ θὰ γίνη σάρκα χωρὶς ψεγάδι καί, χωρὶς νὰ ξεφύγη ἀπὸ τοὺς ἀμετακίνητους ὅρους τῆς θεότητος, θὰ καταλύση τὴν φθορὰ τῶν ἀνιάτων παθῶν. Καὶ φθόνος θὰ σηκωθῆ ἐναντίον τοῦ ἀπὸ ἄπιστο λαὸ καὶ θὰ κρεμασθῆ ψηλὰ σὰν κατάδικος θανάτου. Καὶ ὅλα αὐτὰ θὰ τὰ πάθη ἑκούσια. Καὶ ἀφοῦ πεθάνη, θὰ ἐγερθῆ πρὸς αἰώνιον ζωήν.
Αὐτοὶ τὴν περιγέλασαν καὶ τὴν καταράσθηκαν.
— Καλά, λένε, γιὰ ἄνδρα σὲ ρωτήσαμε ἐμεῖς;
Καὶ αὐτὴ εἶπε:
— Ἀήττητοι καιροὶ ἄρχισαν νὰ ἐγείρωνται. Καὶ Αὐτὴ καὶ Ἐκεῖνος καὶ οἱ ἄνδρες μετὰ ἀπὸ Ἐκεῖνον θὰ νικήσουν.
Τότε οἱ ἀπεσταλμένοι ἐξύβρισαν τὴν προφήτιδα καὶ πῆγαν στὸ ἱερό της Ἀθηνᾶς, μήπως ἐκεῖ λάβουν κάποια λογικὴ ἀπάντησι. Ἡ ἱέρεια Ξανθίππη ἐκείνη τὴν ὥρα ὕφαινε ἱστὸ ἱερατικὸ καὶ ἐπίσημη πορφύρα. Αὐτοὶ παρεξηγήθηκαν, λέγοντας πὼς ἡ πορφύρα εἶναι μόνο γιὰ βασιλεῖς. Καὶ εἶπε ἡ μάντις:
— Θὰ φαίνεται γιὰ γιὸς κάποιου ἄνδρα σὰν ἐμᾶς, ὅμως θὰ εἶναι ἡγεμὼν τοῦ ἀηττήτου Θεοῦ. Μὲ τὴν ἀήττητη ρώμη του θὰ φέρη γύρο τὸν ἀπέραντο κόσμο σὰν ἕνα αὐγὸ καὶ μὲ τὸ δόρυ του θὰ ὑποτάξη τοὺς πάντας.
Οἱ ἀπεσταλμένοι τὴν εἰρωνεύθηκαν κι αὐτὴν καὶ ἀναχώρησαν ἀπογοητευμένοι, γιὰ νὰ κάνουν μία ἔσχατη προσπάθεια στὸ ἱερό του Ἀπόλλωνος. Ἐκεῖ προσευχήθηκαν:
— Θεοὶ νικητές, καθαροί, ἀγαπητοί μας, τί εἶναι αὐτὸ ποῦ κάνετε σ’ ἐμᾶς τοὺς ταπεινοὺς δούλους σας; Ἐμεῖς ζητᾶμε νὰ νικήσουμε σὲ πόλεμο ἐναντίον μίας γυναικὸς καὶ σεῖς μᾶς προσφέρετε ἀντὶ πολέμου πόλεμο...
Καὶ ξαφνικὰ βγῆκε μία ἀόρατη φωνή, ἐνῶ ὁ τρίποδας πῆρε τρεῖς στροφές:
— Ἡ προφήτις ἐξαγγέλλει: «Κατὰ τὴν τρίτη στροφὴ τοῦ χρόνου(14), θὰ παρουσιασθῆ ἕνας οὐρανόσταλτος λαμπρὸς αὐγερινὸς(15). Κατοικώντας σὲ ἀνθρώπινη κοιλία, θὰ πλάση ἀπὸ εὐσπλαγχνία σάρκα θνητὴ γιὰ τὸν ἑαυτό του. Καὶ τὸ ὄνομα Ἐκείνης δύο φορὲς τὸ ἑβδομήντα ἔξι(16). Αὐτὸς θὰ καταργήση ὅλες τὶς βασιλεῖες καὶ ὅλα τὰ δικά μας σεβάσματα καὶ θὰ μεταφέρη ὅλη τὴν δόξα καὶ τὴν τιμὴ στὴν κορυφὴ τῆς πανευτυχοῦς σοφίας».
Σὰν ἄκουσαν αὐτά, ἀναχώρησαν λυπημένοι.
* * *
Ὁ Κύρος, ὁ βασιλεὺς τῶν Περσῶν, εἶχε κατασκευάσει ἕνα ναὸ καὶ εἶχε τοποθετήσει μέσα χρυσοὺς καὶ ἀργυροῦς ἀνδριάντες τῶν θεῶν καὶ τὸν εἶχε διακοσμήσει μὲ πολυτίμους λίθους. Ἐκεῖνες λοιπὸν τὶς ἡμέρες(17) , σύμφωνα μὲ ὅσα μᾶς πληροφοροῦν τὰ γραμμένα ὑπομνήματα(18), μπῆκε ὁ τότε βασιλεὺς στὸ ἱερό, γιὰ νὰ ζητήση ἐξήγησι σὲ κάποια τοῦ ὄνειρα, καὶ ὁ ἱερεὺς Προύπιππος τοῦ εἶπε:
— Τὰ συγχαρητήριά μου, βασιλιά μου. Ἡ Ἥρα συνέλαβε.
Ὁ βασιλεὺς χαμογέλασε καὶ εἶπε:
— Αὐτὴ ποῦ πέθανε, μοῦ λὲς ὅτι συνέλαβε;
— Ναί, αὐτὴ ποὺ πέθανε ἀνέζησε καὶ γεννᾶ ζωή.
— Τί θέλεις νὰ πῆς, ξεκαθάρισε τό.
— Κύριέ μου, πραγματικὰ πάνω στὴν ὥρα κατέφθασες ἐδῶ. Γιατί ὅλη τὴν νύκτα τὰ ἀγάλματα, καὶ τὰ ἀνδρικὰ καὶ τὰ γυναικεία, δὲν σταμάτησαν νὰ χορεύουν καὶ νὰ συγχαίρουν τὸ ἕνα τὸ ἄλλο γιὰ τὴν εὐτυχία τῆς Ἥρας. Μὰ τὰ γυναικεία ἄρχισαν νὰ λένε πὼς δὲν ἦταν ἡ Ἥρα, ἀλλὰ ἡ Πηγὴ ποὺ συνέλαβε. Καὶ τὰ ἀνδρικὰ ἀπάντησαν πὼς ἀποδέχονται τὸ ὄνομα Πηγή, γιατί τὸ πραγματικό της ὄνομα εἶναι Μυρία καὶ μέσα στὴ μήτρα της σὰν μέσα σὲ πέλαγος φέρει φορτηγὸ πλοῖο μὲ μύριους ἐπιβάτες. Καὶ εἶναι πηγὴ ὄχι ὕδατος ἀλλὰ πνεύματος. Καὶ ἔχει ἕνα μόνο ψάρι, τὸ ὁποῖο συλλαμβάνεται μὲ τὸ ἀγκίστρι τῆς θεότητος, γιὰ νὰ θρέψη μὲ τὴν ἴδια τοῦ τὴν σάρκα ὅλο τὸν κόσμο. Ἔχει μνηστήρα τέκτονα, ἀλλὰ δὲν εἶναι δικός του γιὸς ὁ τέκτων τὸν ὁποῖον γεννᾶ, αὐτὸς εἶναι τὸ παιδὶ τοῦ Ἀρχιτέκτονος ποὺ ἀρχιτεκτόνησε τὸν οὐρανὸ καὶ τὴν γῆ. Ἀλλὰ περίμενε βασιλιά μου, νὰ δοῦμε τί θὰ ἀπογίνη τώρα στὴν διάρκεια τῆς ἡμέρας.
Ὁ βασιλεὺς ἔμεινε ἐκεῖ καὶ περίμενε. Σὲ λίγο ὁ ναὸς γέμισε μουσικὲς καὶ θορύβους καὶ ὅλα τὰ εἴδωλα, ἀνθρώπων καὶ ζώων, ἄρχισαν νὰ χορεύουν καὶ νὰ τραγουδοῦν ζωηρά, κατὰ τρόπο θορυβώδη καὶ τρομακτικό. Καὶ ἄνοιξε ἡ ὀροφὴ τοῦ οὐρανοῦ καὶ κατέβηκε ἕνα λαμπρὸ ἀστέρι καὶ στάθηκε πάνω ἀπὸ τὸ ἄγαλμα τῆς Πηγῆς, καὶ ἀκούσθηκε νὰ λέγη τὰ ἑξῆς:
— Δέσποινα Πηγή, ὁ μέγας ἥλιος μὲ ἀπέστειλε νὰ σὲ ὑπηρετήσω στὴν γέννα μετὰ τὸν ἀμίαντο γάμο ποὺ ἔκανε πρὸς ἐσένα καὶ συγχρόνως νὰ σοὺ μηνύσω: Γίνεσαι μητέρα τοῦ πρώτου ὅλων τῶν ταγμάτων, νύμφη τῆς τριωνύμου μονοκρατορίας. Τὸ ἄσπορο βρέφος καλεῖται ἀρχὴ καὶ τέλος. ἀρχὴ σωτηρίας καὶ τέλος ἀπωλείας.
Ἀμέσως σωριάσθηκαν σὲ συντρίμμια ὅλα τὰ εἴδωλα καὶ ἔμεινε μόνο ἡ Πηγή. καὶ βρέθηκε πάνω της διάδημα βασιλικὸ μὲ λιθοκόλλητο ἀστέρα ἀπὸ ἀδάμαντα καὶ σμάραγδο καὶ ὁ ἀστέρας στάθηκε πάνω της.
Ὁ βασιλεὺς διέταξε νὰ καλέσουν ὅλους τους σοφοὺς ἑρμηνευτὲς τῶν σημείων τῆς χώρας του καὶ ὅλοι αὐτοὶ ἑρμήνευσαν τὰ παραπάνω γεγονότα ὡς ἑξῆς:
— Βασιλιά μας, ρίζα θεϊκιὰ καὶ βασιλικὴ ἀνέτειλε καὶ φέρει τὴν μορφὴ οὐρανίου καὶ ἐπιγείου βασιλέως. Γιατί ἡ Πηγὴ εἶναι ἡ κόρη Μαρία ἡ Βηθλεεμίτις, τὸ διάδημα εἶναι τύπος βασιλικὸς καὶ ὁ ἀστέρας ἕνα οὐράνιο μήνυμα ποὺ θαυματουργεῖται στὴ γῆ. Ἀπὸ τὴν φυλὴ Ἰούδα σηκώθηκε βασιλεία ποὺ θὰ ἐξαλείψη τὴν μνήμη τῶν Ἰουδαίων. Ἔφθασε καὶ τὸ τέλος τῆς τιμῆς τῶν θεῶν. Στεῖλε λοιπὸν ἀνθρώπους στὰ Ἱεροσόλυμα καὶ θὰ βρὴς τὸν γιὸ τοῦ παντάνακτος νὰ βαστάζεται σωματικὰ σὲ γυναικεῖες ἀγκάλες.
Χωρὶς καθυστέρησι ὁ βασιλεὺς κάλεσε τοὺς ὑποτελεῖς του Μάγους καὶ τοὺς ἔστειλε μὲ δῶρα νὰ προσκυνήσουν τὸν γεννημένο βασιλιὰ προσφερόμενοι ὡς ἀπαρχὴ τῶν Ἐθνῶν(19). Ξεκίνησαν, μετρώντας τὶς μέρες τῆς πορείας τους καὶ τὸ ἄστρο πορευόταν μαζί τους. Ἔφθασαν στὰ Ἱεροσόλυμα, σύμφωνα μὲ τὸ σχέδιό τους καὶ ἄρχισαν νὰ ρωτοῦν καὶ νὰ ψάχνουν ποὺ βρίσκεται ὁ γεννημένος βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων. Ἀλλὰ γι’ αὐτὸν ποὺ ἐκεῖνοι ἀπὸ τόσο μακριὰ πληροφορήθηκαν καὶ ἦρθαν οἱ ἴδιοι οἱ συμπατριῶτες του δὲν φαινόταν νὰ ἔχουν ἰδέα. Τὸ πράγμα ἔφθασε στὸν ἡγεμόνα. Ταράχθηκε ὁ Ἡρώδης. ἔμαθε ἀπὸ τοὺς γραμματεῖς πὼς ὁ Μεσσίας γεννιέται στὴν Βηθλεὲμ τῆς Ἰουδαίας. Κάλεσε κρυφὰ καὶ τοὺς Μάγους καὶ ρώτησε πόσον καιρὸ φαινόταν τὸ ἄστρο, γιὰ νὰ ὑπολογίση πόσων ἐτῶν ἦταν ὁ διεκδικητὴς τῆς ἐξουσίας του, νὰ τὸν βρὴ καὶ νὰ τὸν σκοτώση. Καὶ ἀπάντησαν ἀπονήρευτα οἱ Μάγοι:
— Ἔχουμε συμπληρώσει ἕνα χρόνο ποὺ ὁδηγούμαστε ἀπὸ τὸ ἄστρο.
— Τί σημαίνει ἄραγε αὐτό; ρωτοῦσαν οἱ Ἰουδαῖοι.
— Γεννήθηκε αὐτὸς ποὺ ὀνομάζετε Μεσσία καὶ τὸν περιμένετε.
— Στὸ ὄνομα τῆς θείας δικαιοσύνης, πέστε μᾶς τί μάθατε;
— Ἐσεῖς ἔχετε τὴν ἀρρώστια τῆς ἀπιστίας καὶ οὔτε μὲ ὅρκο δὲν θὰ πιστέψετε. Ἁπλά σας τὸ λέμε: Γεννήθηκε ὁ Χριστός, ὁ γιὸς τοῦ Ὑψίστου. αὐτὸ ξέρουμε.
Οἱ Ἰουδαῖοι καταθορυβημένοι συσκέφθηκαν μεταξύ τους καὶ κατόπιν τοὺς παρακάλεσαν νὰ δεχθοῦν δῶρα, προκειμένου νὰ τὸ ἀποσιωπήσουν αὐτὸ ἐδῶ στὴν χώρα τους, γιατί τάχα ὑπῆρχε κίνδυνος νὰ προκληθῆ ἐξέγερσις. Ἐκεῖνοι τότε εἶπαν:
— Ἐμεῖς πρὸς τιμήν του, γιὰ νὰ διαλαλήσουμε τὰ θαυμαστὰ σημεῖα ποὺ συνέβηκαν στὴν χώρα μας κατὰ τὴν γέννησί του, φέραμε δῶρα καὶ σεῖς μᾶς λέτε νὰ πάρουμε δῶρα καὶ νὰ κρύψουμε αὐτὰ ποὺ κηρύχθηκαν δημόσια ἀπὸ τὴν ἐπουράνια Θεότητα καὶ νὰ παρακούσουμε στὶς ἐντολὲς τοῦ βασιλιᾶ μας ποῦ μᾶς ἔστειλε;
Βγῆκαν λοιπὸν ἀπὸ τὰ Ἱεροσόλυμα καὶ ἔφθασαν στὸν προορισμό τους, ἐνῶ τὸ ἄστρο τοὺς ὑπεδείκνυε τὸ Δεσποτικὸ Βρέφος, καὶ εἶδαν καὶ τὴν μητέρα καὶ τὸ παιδί. Ἄνοιξαν τὶς θῆκες τους, γονάτισαν στὴν γῆ καὶ τοῦ προσέφεραν δῶρα: χρυσό, στὸν βασιλέα, λιβάνι στὸν Θεό, καὶ σμύρνα στὸν θνητό. Καὶ εἶπαν οἱ Μάγοι στὴν Παρθένο:
— Πῶς ὀνομάζεσαι, ξακουστὴ Παρθένε;
— Μαρία, λέει ἐκείνη.
— Ἀπὸ ποῦ εἶσαι;
— Ἀπὸ ἐδῶ, ἀπὸ τὴν Βηθλεέμ.
— Καὶ λοιπόν, δὲν πῆρες κανένα ἄνδρα ;
— Μνηστεύθηκα μόνο καὶ ἔγιναν ἀρραβῶνες.
— Ἀπὸ ποιὸ γένος κατάγεσαι καὶ γέννησες τέτοιο παιδί;
— Κατάγομαι ἀπὸ γένος βασιλικὸ καὶ ἱερατικό, δήλ. τοῦ Δαυὶδ καὶ τοῦ Ἀαρῶν, καὶ ἀπὸ τὴν ρίζα τοῦ Ἰούδα. Κι εἶμαι κόρη τοῦ Ἰωακεὶμ καὶ γέννημα τῆς Ἄννας.
— Μήτηρ μητέρων, ἐσένα ἐμακάρισαν ὅλοι οἱ θεοὶ τῶν ἐθνῶν. Μεγάλο σου τὸ καύχημα. Ξεπέρασες ὅλες τὶς γυναῖκες καὶ ἀναδείχθηκες βασιλικώτερη ἀπὸ ὅλες τὶς βασίλισσες.
Τὸ παιδὶ πάλι καθόταν κάτω στὴ γῆ. μόλις εἶχε μπὴ στὸ δεύτερο χρόνο. Στὸ πρόσωπο ἐμοίαζε ἀρκετὰ μὲ τὴν μητέρα του. Αὐτὴ ἦταν ἐλαφρῶς ψηλή, μὲ σῶμα τρυφερό. τὸ χρῶμα τοῦ δέρματός της σὰν τοῦ σταριοῦ, τὰ μαλλιὰ τῆς δεμένα ὡραῖα στὸ κεφάλι της. Εἶχαν μαζί τους ἕνα δοῦλο ζωγράφο ποὺ ἐφτίαξε μία εἰκόνα τους, τὴν ὁποία ἔφεραν κατόπιν στὴν πατρίδα τους καὶ τὴν ἔστησαν στὸ ἱερὸ νὰ προσκυνῆται ἀπὸ ὅλους, γράφοντας σὲ χρυσὰ πέταλα τὴν ἑξῆς ἐπιγραφή: «Μέσα στὸ οὐρανοποίητο ἱερό, τὸ Περσικὸν κράτος ἀφιέρωσε αὐτὸ τὸ ἀνάθημα στὸν ἐν μέσω ἡλίων Θεὸ καὶ μεγάλο βασιλέα Ἰησοῦ».
Ἔπειτα σήκωσαν ὁ καθένας στὰ χέρια τοῦ τὸ παιδὶ Ἰησοῦ καὶ τὸ προσκύνησαν, προφητεύοντας γιὰ τὸν σωτηριώδη σκοπὸ τῆς ἐνσαρκώσεώς Του. Τὸ παιδὶ γελοῦσε καὶ σκιρτοῦσε μὲ τὰ χαϊδέματα τῶν Μάγων. Ἔπειτα ἀποχαιρέτησαν καὶ τὴν μητέρα, ἡ ὁποία τοὺς τίμησε καὶ αὐτοὺς πρεπόντως, καὶ ἐπέστρεψαν στὸ κατάλυμά τους. Σχολιάζοντας αὐτὰ ποὺ εἶδαν ἔλεγε ὁ πρῶτος: «ἐγὼ τὸ ἔβλεπα νήπιο». ὁ δεύτερος: «ἐγὼ τὸ εἶδα τριαντάχρονο νέο». ἐνῶ ὁ τρίτος: «ἐγὼ τὸ ἔβλεπα ὑπερήλικα γέροντα». Κι ἀπόμειναν νὰ θαυμάζουν.
Κατὰ τὸ βράδυ παρουσιάσθηκε μπροστά τους ἕνας ἀστραποβόλος ἄγγελος μὲ φοβερὸ πρόσωπο καὶ τοὺς λέγει:
— Γρήγορα φύγετε ἀπὸ ἐδῶ, γιὰ νὰ μὴν πάθετε κακό.
— Θεϊκὲ ἄγγελε, εἶπαν ἐκεῖνοι διστακτικά, ποιὸς τάχα νὰ κάνη κακὸ σὲ ἀνθρώπους σὰν ἐμᾶς, ποῦ ἤρθαμε μὲ τέτοιο σκοπό;
— Ὁ Ἡρώδης, τοὺς λέγει αὐτός. Ἀκούγοντας αὐτὰ οἱ Μάγοι ἀνέβηκαν σὲ γρήγορα καὶ δυνατὰ ἄλογα καὶ ἀναχώρησαν ἀπὸ ἄλλο δρόμο γιὰ τὴν χώρα τους.
1. βλ. π.χ. τὰ τροπάρια μεταξὺ τῶν ἀναγνωσμάτων τοῦ ἑσπερινοῦ της ἑορτῆς
2. βλ. Ἀριθ. κδ’ 17: «Ἀνατελεῖ ἄστρον ἐξ Ἰακὼβ καὶ ἀναστήσεται ἄνθρωπος ἐξ Ἰσραὴλ καὶ θραύσει τοὺς ἀρχηγοὺς Μωὰβ καὶ προνομεύσει πάντας τοὺς υἱοὺς Σήθ». Ὁ Βαλαὰμ ἦταν μάντις τῶν Μωαβιτῶν, λαοῦ τῆς Μεσοποταμίας, ὅπου στοὺς χρόνους τοῦ Χριστοῦ ἐβασίλευαν οἱ Πέρσες. Οἱ Μάγοι ὀνομάζονται ἐδῶ μαθητὲς καὶ διάδοχοί του.
3. βλ. ἔκδοσι ὑπὸ Σωφρονίου Εὐστρατιάδου, Νέος Ποιμήν, 3 (1921), σέλ. 35
4. ἔνθ. ἀνωτ., σέλ. 23-42
5. σχεδὸν ὁλόκληρη ἡ διήγησις τοῦ ἰθ’ κέφ. τῶν Κριτῶν
6. «ὡς αἳ γεγραμμέναι πτύχες διδάσκουσι», ἔνθ. ἀνωτ., σέλ. 32
7. λ.χ. «οὐκ ἄνθρωπον ἀποθεωθέντα λέγομεν, ἀλλὰ Θεὸν ἐνανθρωπήσαντα ὁμολογοῦμεν», ἔνθ. ἀνωτ., σέλ. 25
8. τροπάριο Λιτῆς τῶν Χριστουγέννων
9. πρβλ. σχετικὴ εἰκονογραφία
10. ὅπως π.χ. στὸ χειρόγραφο ὑπ’ ἄρ. 13, τῆς Ι. Μ. Ξηροποτάμου (IS’ αἳ)
11. σέλ. 167-171
12. βλ. Ἐκδοτικὴ Ἀθηνῶν, Οἱ Θησαυροὶ τοῦ Ἁγίου Ὅρους, τόμ. Β’, σέλ. 223-252 καὶ ἐξηγήσεις σέλ. 375-389, ὅπου καὶ βιβλιογραφία
13. Τὰ ὀνόματα αὐτὰ ἐμφανίζουν μεγάλη ποικιλία στοὺς κώδικες. Πάντως βρισκόμαστε στὸν χῶρο τῆς δωρικῆς λακεδαιμονικῆς μυθολογίας. Γιαυτὸ διορθώσαμε σὲ Νίκανδρος (Ἡρακλείδης ἥρωας, βασιλεὺς τῆς Σπάρτης), ἐνῶ συνήθως συναντᾶται τὸ Κάσσανδρος, κάπου ὅμως καὶ ὁ ἐνδιάμεσος τύπος Κάνδρος. Ἐπίσης προτιμήσαμε τὸ Δωρὶς ἀπὸ τὸ Δωριᾶς καὶ τὸ Πυλάδης (μυθικὸς φίλος του Ὀρέστη) ἀπὸ ἄλλα παρεμφερῆ. Γενικὰ ἡ ὅλη διήγησις ἐμφαίνει σχετικὴ μὲ τὴν δωρικὴ μυθολογία παραδο¬σι τῶν ἑλληνιστικῶν χρόνων, τὴν ὁποία ἐγνώρισε ὁ ἅγιος Ἰωάννης στὴν ραβοκρατούμενη πιὰ Ἀνατολή, συνδεδεμένη μὲ τὸ θέμα τῶν Μάγων. Τὸ ζήτημα τῶν πραγματικῶν ἱστορικῶν γεγονότων ποὺ κρύβονται πίσω ἀπὸ τὴν διήγησι ἢ τῶν ἄλλων συμβολισμῶν ποὺ ἐμπεριέχονται, δὲν ἔχει ἐρευνηθῆ ἀκόμη. Μποροῦμε μόνο νὰ ποῦμε πὼς τὸ κείμενο εἶναι μία μαρτυρία τῶν μεσσιανικῶν προσδοκιῶν ποὺ κυριαρχοῦσαν στὴν θρησκευτικὴ συνείδησι τῶν λαῶν, ἰδίως κατὰ τοὺς ὄψιμους ἑλληνιστικοὺς χρόνους. Δὲν εἶναι τυχαῖο αὐτὸ ποὺ λέει ὁ Ἀπόστολος: «ὄτε δὲ ἦλθε τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου...» (Γάλ. δ’ 4).
14. Βλέπουμε ὅτι τὰ γεγονότα τοποθετοῦνται χρονολογικῶς τρία χρόνια πρὸ τῆς ἐμφανίσεως τοῦ ἀστέρος.
15. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸν οἱ χρησμοὶ αὐτοὶ συνδέονται μὲ τὴν προσδοκία τῶν Μάγων, γεγονὸς ποὺ ὑπογραμμίζει τὴν θέσι ὅτι οἱ Μάγοι δὲν ἐκπροσωποῦσαν μόνο τὴν Περσία, ἀλλὰ ἦταν ἡ «ἀπαρχὴ» ὅλων τῶν Ἐθνῶν.
16. Πρόκειται γιὰ τὸν ἀριθμὸ 152, ὁ ὁποῖος ἀποτελεῖ τὸ ἄθροισμα τῶν ἀριθμῶν ποὺ ἀντιπροσωπεύουν τὰ γράμματα τοῦ ὀνόματος ΜΑΡΙΑ (40+1+100+10+1).
17. δήλ. τὶς μέρες τῆς γεννήσεως τοῦ Κυρίου (καὶ ὄχι βέβαια τὸν καιρὸ τοῦ Κύρου, ὁ ὁποῖος ἔζησε τὸν Ἐ’ αἵ. π.Χ.)
18. φαίνεται ὅτι στὴν Ἀνατολὴ κυκλοφοροῦσε κάποιο κείμενο (ἴσως κάποια ἀραβικὴ μετάφρασις ἀρχαίων περσικῶν ἐπιγραφῶν) μὲ ἕνα εἶδος ἀναφορᾶς τῶν Μάγων ἀπὸ τὴν ἀποστολή τους.
19. Γιὰ τὴν φράσι ἀναφέραμε στὴν εἰσαγωγή.
20. Ὅπως εἶπε προηγουμένως, οἱ Μάγοι εἶδαν μόνο τὴν Μητέρα καὶ τὸ Παιδί. Ὁ Ἰωσὴφ δὲν ἀναφέρεται νὰ ἦταν παρών. Καὶ ὅπως εἶναι προφανές, δὲν εὐρίσκοντο στὸ σπήλαιο, ἀλλὰ σὲ κάποιο σπίτι στὴν Βηθλεέμ, διότι, ὅπως εἴδαμε προηγουμένως, εἶχε περάσει τουλάχιστον ἕνας χρόνος ἀπὸ τὴν Γέννησι.
“ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ”
ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΙΣ
ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΞΗΡΟΠΟΤΑΜΟΥ – ΤΕΥΧΟΣ 6
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου