Σεπτεμβριανὰ

Τοῦρκοι στρατιῶτες πανηγυρίζουν.

Ἡ πορεία τῆς ἑλληνικῆς μειονότητος τῆς Κωνσταντινούπολης κατὰ τὴν περίοδο 1923 – 1947
To 1927, τρία χρόνια μετὰ τὴν ὑπογραφὴ τῆς Συνθήκης τῆς Λωζάννης ἡ ἑλληνικὴ μειονότητα τῆς Κωνσταντινουπόλεως περιοριζόταν στὶς 100.000 περίπου ἄτομα, σὺν ἄλλες 26.000 Ἕλληνες πολίτες, ἐνῶ κατὰ τὸ 1924, μερικοὺς μῆνες μετὰ τὴν ὑπογραφὴ τῆς συνθήκης ὁ ἑλληνικὸς πληθυσμὸς τῆς εὐρύτερης Κωνσταντινουπόλεως ὑπολογιζόταν σὲ 298.000 ἄτομα. Ὅσοι Ἕλληνες παρέμειναν στὴν Κωνσταντινούπολη ὑποτίθεται ὅτι προστατεύονταν ἀπὸ διάφορες πρόνοιες τῆς συνθήκης.
Ἀπὸ τὴν ἑπομένη ὅμως τῆς ὑπογραφῆς τῆς Συνθήκης τῆς Λωζάννης ἡ Τουρκία ἄρχισε νὰ περιορίζει τὰ δικαιώματα ποὺ παρεῖχε στοὺς Ἕλληνες ἡ συνθήκη, καταπατώντας μὲ ἀπροκάλυπτο τρόπο διάφορα ἄρθρα της καὶ ἀσκώντας μὲ παντοιοτρόπως ποικίλες πιέσεις στοὺς μειονοτικοὺς καὶ στὸ ἴδιο τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον. Καὶ ὅλα αὐτὰ χωρὶς νὰ ὑπάρξει οὐδεμία ἀντίδραση ἀπὸ τὸ ἑλληνικὸ κράτος, πλὴν ἐλαχίστων περιπτώσεων. Ἐνδεικτικῶς καὶ πολὺ περιληπτικῶς ἀναφέρονται μερικὰ μόνον ἀπὸ τὰ μέτρα ποὺ ἔλαβε τὸ τουρκικὸ κράτος κατὰ τῶν Ἑλλήνων μειονοτικῶν: κατὰ καιροὺς αὐθαίρετες ἀπελάσεις ὁμογενῶν καὶ δὴ σημαινόντων προσώπων, ἀπαγόρευση ἐξασκήσεως πολλῶν ἐπαγγελμάτων σὲ Ἕλληνες, κατασχέσεις περιουσιῶν, ἐπεμβάσεις στὶς ἐκλογὲς τῶν ὁμογενειακῶν ἱδρυμάτων, παρεμβολὴ διαφόρων...προσκομμάτων στὴν ὁμαλὴ ὀργάνωση καὶ λειτουργία τῶν ἐκπαιδευτηρίων καὶ ἕνα σωρὸ ἄλλα.
Ἀποκορύφωμα τῆς τουρκικῆς ἐχθρικῆς πολιτικῆς κατὰ τῆς ἑλληνικῆς μειονότητος ἦταν ἡ στρατολόγηση εἴκοσι κλάσεων ὁμογενῶν, ἡλικίας 25 – 45 ἐτῶν, τὸ 1941 καὶ ἡ ἀποστολή τους σὲ νέα «τάγματα ἐργασίας» (amele taburlarι) πρὸς πραγματοποίηση ἐκχιονισμῶν, ἐκβραχισμῶν καὶ ἔργων ὁδοποιίας στὰ βάθη τῆς Τουρκίας, ὑπὸ ἄθλιες καιρικὲς συνθῆκες. Ὅλα αὐτὰ μετὰ τὴν πλήρη ἐπιβολὴ τῆς τριπλῆς γερμανὸ-ἰταλὸ-βουλγαρικῆς κατοχῆς στὴν Ἑλλάδα.
Τέλος, τὸ ἐξοντωτικότερο μέτρο κατὰ τῆς ὁμογενείας ὑπῆρξε ἡ περιβόητη «φορολογία περιουσίας» (varlιk vergisi) – ‘βαρλίκι’ γιὰ τοὺς ντόπιους Κωνσταντινουπολίτες. Σύμφωνα μ’ αὐτὸν τὸ νόμο, οἱ τουρκικὲς ἀρχές, μὲ αὐθαίρετο τρόπο, ὅρισαν γιὰ τοὺς μειονοτικοὺς φόρο ποὺ ἔφθανε νὰ εἶναι διπλάσιος ἢ καὶ τριπλάσιος της συνολικῆς ἀξίας τῆς περιουσίας τους. Σὲ περίπτωση ποὺ ὁ φορολογούμενος δὲν κατέβαλλε τὸν φόρο ἐντὸς δεκαπέντε ἡμερῶν, οἱ ἔφοροι εἶχαν δικαίωμα νὰ κατάσχουν κάθε κινητὴ καὶ ἀκίνητη περιουσία του. Ἀργοπορία τριάντα ἡμερῶν ἐσήμαινε τὸν ἐκτοπισμὸ τῶν ‘ὀφειλετῶν’ σὲ εἰδικὰ στρατόπεδα καὶ ἐκτέλεση καταναγκαστικῶν ἔργων. Ἀποτέλεσμα αὐτοῦ του νόμου ὑπῆρξε ἡ δήμευση πολλῶν περιουσιῶν (ἀφοῦ οἱ ὁμογενεῖς ἐκλήθησαν νὰ πληρώσουν μέχρι καὶ δεκαπλάσια ἀπὸ τὰ νομίμως ἀναλογοῦντα σ’ αὐτοὺς – σὲ ἀντίθεση μὲ τοὺς Τούρκους, ποὺ πλήρωναν συμβολικὰ ποσὰ) ἢ ἡ πώλησή τους σὲ Τούρκους ἔναντι ποσῶν εὐτελεστάτων. Ἐπίσης, πάρα πολλοὶ Ἕλληνες ὁδηγήθηκαν στὴν Ἀνατολία γιὰ καταναγκαστικὰ ἔργα. Πολλοὶ ἐξ αὐτῶν πέθαναν ἀπὸ τὶς κακουχίες, ἐνῶ ὅσοι σώθηκαν ἐπέστρεψαν σὲ ἄθλια κατάσταση στὶς ἀρχὲς τοῦ 1944, καὶ ὅταν πλέον ἄρχισε νὰ διαφαίνεται στὸν ὁρίζοντα ἡ ἥττα τῆς ναζιστικῆς Γερμανίας στὸν Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Βάσει αὐτοῦ του νόμου ἡ ἑλληνικὴ ὁμογένεια, ἂν καὶ ἀποτελοῦσε λιγότερο ἀπὸ τὸ 0,5% τοῦ συνολικοῦ πληθυσμοῦ τῆς Τουρκίας, ἐκλήθη νὰ πληρώσει τὸ 20% τοῦ συνολικοῦ ποσοῦ τοῦ φόρου.
Γενικῶς, ἡ τουρκικὴ κυβέρνηση, μὲ τὰ μέτρα ποὺ ἔλαβε ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἔπληξε καιρίως τοὺς κοινωνικούς, πολιτικούς, πολιτιστικοὺς καὶ οἰκονομικοὺς θεσμοὺς τῆς ἑλληνικῆς μειονότητος.
Μετὰ τὸ πέρας τοῦ Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, καὶ ἰδίως μετὰ τὸ 1947, ἡ Τουρκία ἀναγκάστηκε νὰ χαλαρώσει τὰ μέτρα κατὰ τῆς ἑλληνικῆς μειονότητος, καθ’ ὅτι ἡ Ἑλλάδα εὑρέθη μὲ τὸ μέρος τῶν νικητῶν τοῦ πολέμου, ἐνῶ ἡ Τουρκία εἶχε τηρήσει εὐμενῆ οὐδετερότητα πρὸς τὴν ναζιστικὴ Γερμανία καὶ εὐρίσκετο σὲ πολὺ δύσκολη θέση, ἰδίως ἔναντί της Σοβιετικῆς Ἑνώσεως. Ἐξάλλου, μετὰ τὴν δημιουργία τοῦ Ν.Α.Τ.Ο. καὶ τὴν ἔνταξη τῆς Τουρκίας καὶ τῆς Ἑλλάδος στὸν ὀργανισμὸ αὐτὸ τὸ 1952, οἱ σχέσεις τῶν δύο χωρῶν ἔγιναν ἀρκετὰ πιὸ φιλικές.
Η ἀναγέννηση τῆς ἑλληνικῆς μειονότητας κατὰ τὰ ἔτη 1947 – 1955
Μετὰ τὸ 1947 βλέπουμε τὴν ἑλληνικὴ ὁμογένεια νὰ ἀναδιοργανώνεται καὶ νὰ ἀνακάμπτει, ἐκμεταλλευόμενη μία ἀναπάντεχη χαλάρωση τῶν ἀσφυκτικῶν ὅρων καὶ συνθηκῶν τῆς πολιτικῆς ζωῆς στὴν Τουρκία. Σ’ αὐτὸ συνέτεινε ἡ ἵδρυση καὶ λειτουργία κομμάτων ἐκτός του Ρεπουμπλικανικοῦ Λαϊκοῦ Κόμματος, ποὺ εἶχε ἱδρύσει ὁ Μουσταφὰ Κεμὰλ Ἀτατούρκ. Μετὰ τὸ 1946, ὅταν κατ’ οὐσίαν διεξήχθησαν οἱ πρῶτες πολυκομματικὲς ἐκλογές, τὰ δύο μεγάλα κόμματα (Ρ.Λ.Κ. τοῦ Ἰσμὲτ Ἴνονου καὶ Δημοκρατικὸ Κόμμα τῶν Τζελὰλ Μπαγιὰρ καὶ Ἀντνᾶν Μεντερὲς) ἔπρεπε νὰ προσεταιρισθοῦν τὶς ψήφους τῶν ὁμογενῶν. Ὁ τρόπος δὲ μὲ τὸν ὁποῖο ἤσαν ἐγκατεστημένοι οἱ Ἕλληνες κατὰ περιοχὲς στὴν Κωνσταντινούπολη, ποὺ τότε δὲν ἀριθμοῦσε πάνω ἀπὸ ἑνάμισι ἑκατομμύριο κατοίκων, καὶ τὸ τότε ἐκλογικὸ σύστημα, ἐπέτρεπαν καὶ αὐτὴ τὴν ἐκλογὴ μειονοτικῶν βουλευτῶν στὴν Μεγάλη Τουρκικὴ Ἐθνοσυνέλευση.
Μέσα σὲ μία ὀκταετία περίπου, καὶ παρὰ τοὺς ὁποιουσδήποτε περιορισμούς, ἡ ἑλληνικὴ κοινότητα κατόρθωσε νὰ ἀναδιοργανώσει ἐπὶ νέας βάσεως τοὺς διάφορους πολιτιστικοὺς καὶ ἀθλητικοὺς συλλόγους, ἀνασυγκρότησε τὰ νοσοκομεῖα καὶ τὰ φιλανθρωπικά της ἱδρύματα καὶ ἀναβάθμισε τὴν λειτουργία τῶν σχολείων, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ διπλασιαστεῖ μέσα σὲ λίγα χρόνια ὁ ἀριθμὸς τῶν μαθητῶν. Οἱ 106 ἑλληνικὲς κοινότητες καὶ τὰ διάφορα ἱδρύματα, ποὺ διέθεταν νόμιμο καταστατικό, ὑπήχθησαν (πρὸς καλύτερο συντονισμὸ καὶ μεγαλύτερη συνεργασία) στὶς κεντρικὲς ἐφορίες τῶν τριῶν περιοχῶν μὲ τὸν μεγαλύτερο ἑλληνικὸ πληθυσμό: τοῦ Σταυροδρομίου, τοῦ Γαλατὰ καὶ τῆς Χαλκηδόνος.
Ἕνας ἄλλος τομέας, στὸν ὁποῖο σημείωσε ἐντυπωσιακὴ πρόοδο ἡ ἑλληνικὴ κοινότητα, ἦταν ὁ οἰκονομικός. Ἐκμεταλλευόμενοι οἱ ὁμογενεῖς τὴν ἀπαλλαγὴ τῶν ὁμογενειακῶν ἱδρυμάτων ἀπὸ τὸν κρατικὸ ἔλεγχο, τὴν χαλάρωση τῶν μέτρων τῆς τουρκικῆς κυβερνήσεως, τὰ ὁποία ἐστρέφοντο εὐθέως κατὰ τῶν περιουσιῶν καὶ τῶν ἐπιχειρήσεών τους, ἀλλὰ καὶ τοὺς νέους νόμους ποὺ ἐπέτρεπαν καὶ σὲ Ἕλληνες ἐπιχειρηματίες νὰ συμμετέχουν στὶς διάφορες ἀμερικανικὲς ἐπενδύσεις, κατόρθωσαν σὲ σύντομο χρονικὸ διάστημα νὰ ἀνακτήσουν ἀκόμη καὶ περιουσίες ποὺ τοὺς εἶχαν ἀφαιρεθεῖ μὲ τὸ varlιk vergisi, νὰ προοδεύσουν οἰκονομικῶς καὶ νὰ ἀναδειχθοῦν σὲ σημαντικότατο οἰκονομικὸ παράγοντα τῆς οἰκονομικῆς ζωῆς τῆς Κωνσταντινουπόλεως.
Ὅλα τὰ πιὸ πάνω, βεβαίως, καὶ κυρίως ἡ οἰκονομικὴ ἀνάπτυξη τῆς ὁμογενείας, ἐπέτειναν τὰ ἤδη ἔντονα ἐχθρικὰ αἰσθήματα τῆς κυβερνήσεως Μεντερὲς καὶ τῶν ἐξαθλιωμένων Τούρκων μουσουλμάνων τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἐναντίον τῶν ὁμογενῶν.
Οι πρῶτες ἐνδείξεις τῆς ἐπερχομένης θύελλας
Ἐνῶ ἡ κυβέρνηση Μεντερὲς εἶχε ἤδη ἀρχίσει νὰ διαμορφώνει μία σαφῶς πιὸ ἐχθρικὴ στάση ἔναντί της μειονότητος, προβάλλοντας διάφορα προσκόμματα στὶς ἑλληνικὲς κοινότητες, ποὺ ἐπιζητοῦσαν νὰ ἀνακτήσουν τὶς χαμένες περιουσίες τους, ξεκίνησε νὰ ἐπεξεργάζεται ἕνα μέτρο, τὸ ὁποῖο ὀνομάστηκε «Γενικοὶ Κανονισμοί». Οἱ κανονισμοὶ αὐτοὶ εἶχαν στόχο νὰ ἀντιμετωπίσουν τὰ μειονοτικὰ προβλήματα στὸ σύνολό τους καὶ κρατήθηκαν μυστικοὶ γιὰ καιρό.
Ἐκεῖνο ὅμως ποὺ ἔδωσε τὴν εὐκαιρία ὄχι μόνο στὴν κυβέρνηση, ἀλλὰ καὶ στὸν τύπο καὶ στὸν τουρκικὸ ὄχλο νὰ στραφεῖ ἀπροκαλύπτως ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων ἦταν ἡ ἀνακίνηση τοῦ Κυπριακοῦ ζητήματος ἀπὸ τὸν Στρατάρχη Παπάγο τὸ 1954. Μὲ τὴν ὑποκίνηση τῆς Μεγάλης Βρετανίας ἡ Τουρκία ἐνεπλάκη ἐνεργῶς στὸ Κυπριακὸ ζήτημα, θέτοντας θέμα ἂν ὄχι ἐπιστροφῆς τῆς νήσου στὴν ἴδια, τουλάχιστον διχοτομήσεως, γιὰ τὴν προστασία, δῆθεν, τῆς μουσουλμανικῆς μειονότητος, ἡ ὁποία βαφτίστηκε ‘τουρκικὴ’ καὶ ἀναβαθμίστηκε σὲ ‘κοινότητα’.
Μὲ τὶς εὐλογίες τῆς τουρκικῆς κυβερνήσεως ἱδρύθηκαν καὶ ἐνισχύθηκαν οἰκονομικὰ διάφορες ‘ἐθνικὲς’ ὀργανώσεις, ποὺ εὐρίσκοντο ὑπὸ τὸν ἄμεσο ἔλεγχό της. Οἱ ὀργανώσεις αὐτὲς ἐπρόκειτο νὰ ἔχουν ἐνεργὸ συμμετοχὴ σὲ ‘λαϊκὲς’ καὶ ‘αὐθόρμητες’ διαδηλώσεις ὑπὲρ τῶν Τουρκοκυπρίων καὶ ἐναντίον τῶν Ρωμιῶν τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Ἡ κυριότερη ὀργάνωση ἦταν ἡ «Κιbrιs Turktur Cemiyeti» (ΚΤC – Ὀργάνωση «Ἡ Κύπρος εἶναι Τουρκικὴ» μὲ ἱδρυτὴ τὸν ντονμὲ (=ἀπόγονο ἐξισλαμισμένων Ἑβραίων) Χικμὲτ Μπίλ.
Ἡ κατάσταση ἔγινε ἀκόμη πιὸ δύσκολη γιὰ τοὺς Ἕλληνες μὲ τὴν ἔναρξη τοῦ ἔνοπλου ἀπελευθερωτικοῦ ἀγῶνος τῆς Ε.Ο.Κ.Α. τὴν 1η Ἀπριλίου 1955. Ὁ τύπος δημοσίευε ἐμπρηστικὰ ἄρθρα, ἐστηλίτευε τὸν Πατριάρχη Ἀθηναγόρα, ἐπειδὴ δὲν κατεδίκαζε δημοσίως τὸν ἀγώνα τῆς Ε.Ο.Κ.Α., διέσπειρε ψευδεῖς εἰδήσεις περὶ δῆθεν ἐράνων ποὺ διεξῆγαν οἱ ὁμογενεῖς ὑπὲρ τῶν ἀγωνιζομένων Ἑλλήνων τῆς Κύπρου καὶ περὶ ἐπικειμένης γενικῆς σφαγῆς ποὺ περίμενε τοὺς Τουρκοκυπρίους στὶς 28 Αὐγούστου 1955. Στὶς 24 Αὐγούστου, ἐξάλλου, ὁ Α. Μεντερὲς προέβη σὲ ἐμπρηστικὲς δημόσιες δηλώσεις ἐνώπιον ὑπουργῶν, βουλευτῶν, ἐπιχειρηματιῶν καὶ δημοσιογράφων, υἱοθετώντας ὅλα τὰ μυθεύματα ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ τῆς Κύπρου. Ὅλα αὐτὰ ἦταν ἑπόμενο νὰ ἐξερεθίζουν ἔτι περαιτέρω τὸν τουρκικὸ ὄχλο.
Στὶς 28 Αὐγούστου συνέβη ἕνα γεγονός, τὸ ὁποῖο μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι ὑπῆρξε τὸ προανάκρουσμα τῶν ὅσων ἐπρόκειτο νὰ ἀκολουθήσουν. Τὴν ὥρα τῆς Θείας Λειτουργίας εἴκοσι Τοῦρκοι, ὑπὸ τὰ ἀπαθῆ ὄμματα τῆς ἀστυνομίας, ὅρμησαν καὶ λεηλάτησαν τὶς ἐκκλησίες Παναγίας Νεοχωρίου καὶ Ἁγίων Ταξιαρχῶν Στένης.
Ἐν τῷ μεταξὺ εἶχε συγκληθεῖ, στὶς 29 Αὐγούστου, στὸ Λάγκαστερ Χάουζ τοῦ Λονδίνου ἡ Τριμερὴς Διάσκεψη μεταξὺ Μεγάλης Βρετανίας, Ἑλλάδος καὶ Τουρκίας, στὴν ὁποία παρέστη τουρκικὴ ἀντιπροσωπία ὑπὸ τὸν Ὑπουργὸ Ἐξωτερικῶν Φ. Ρ. Ζορλού.
Τὰ προηγηθέντα τῶν γεγονότων τῆς 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955
Στὶς 3 Σεπτεμβρίου ἡ γυναίκα τοῦ Τούρκου Προξένου στὴν Θεσσαλονίκη κάλεσε Ἕλληνα φωτογράφο καὶ τοῦ ζήτησε νὰ φωτογραφήσει τὸν περίβολο τοῦ Προξενείου, τὸ ὁποῖο στεγάζεται δίπλα σὲ παλιὸ σπίτι, στὸ ὁποῖο ὑποτίθεται ὅτι γεννήθηκε ὁ Μουσταφὰ Κεμάλ. Τὶς φωτογραφίες τὶς ζήτησε ὡς ‘ἐνθύμιο’, διότι τὴν ἑπομένη ἐπρόκειτο νὰ ἀναχωρήσει γιὰ τὴν Τουρκία.
Τὰ μεσάνυκτα τῆς 5ης πρὸς 6η Σεπτεμβρίου ἐξερράγη βόμβα στὸν κῆπο τοῦ τουρκικοῦ Προξενεῖο, ἡ ὁποία προκάλεσε μικρὲς μόνον ζημιὲς σὲ ὑαλοπίνακες στὴν παρακείμενη ‘οἰκία τοῦ Κεμάλ’. Ἡ βόμβα, ὅπως ἐξακριβώθηκε ἀπὸ τὶς ἔρευνες ποὺ διεξήγαγαν οἱ ἑλληνικὲς ἀρχὲς καὶ ὅπως ἀπεδείχθη ἀργότερα στὴν δίκη τῶν πρωταιτίων τῶν γεγονότων τὸ 1961 στὴν νῆσο Yassιada (Πλάτη), μεταφέρθηκε ἀπὸ τὴν Τουρκία ἀπὸ Τοῦρκο πράκτορα (Ἕλληνα ὑπήκοο ἀπὸ τὴν Κομοτηνὴ) καὶ τοποθετήθηκε ἀπὸ τὸν Τοῦρκο κλητήρα τοῦ Προξενείου.
Στὶς 4:00 τὸ ἀπόγευμα ἡ τουρκικὴ ἐφημερίδα Istanbul Ekspres κυκλοφόρησε σὲ ἔκτακτη ἔκδοση καὶ δημοσίευσε τὶς φωτογραφίες τῆς συζύγου τοῦ Τούρκου Προξένου φρικτὰ παραποιημένες, εἰς τρόπον ὥστε νὰ δίδεται ἡ ἐντύπωση ὅτι στὸ σπίτι τοῦ πατέρα τῶν Τούρκων εἶχε σημειωθεῖ μία τεράστια ἔκρηξη ἀπὸ βόμβα ποὺ εἶχαν τοποθετήσει οἱ Ἕλληνες. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ ἔδωσε τὸ ἔναυσμα γιὰ τὴν ἔναρξη τῶν πρωτοφανοῦς ἀγριότητος ὀργανωμένων ἀνθελληνικῶν ταραχῶν στὴν Κωνσταντινούπολη, γνωστῶν μὲ τὸ ὄνομα «Σεπτεμβριανά του 1955».
Τὸ ἀνθελληνικὸ πογκρὸμ τῆς 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955
Μόλις δόθηκε τὸ σύνθημα, ὁ μαινόμενος τουρκικὸς ὄχλος ξεχύθηκε στοὺς δρόμους τῆς Πόλης καὶ ἄρχισε νὰ λεηλατεῖ κάθε τί τὸ ἑλληνικό. Ἀσφαλῶς, ὅμως, οἱ ‘ἀγανακτισμένοι’ Τοῦρκοι πολίτες δὲν ἔδρασαν αὐθόρμητα. Τὸ σχέδιο εἶχε σχεδιαστεῖ προσεκτικότατα καὶ μὲ ἀπόλυτη μυστικότητα. Εἶναι χαρακτηριστικὸ τὸ ὅτι, ἐνῶ πολλοὶ ἁπλοὶ Τοῦρκοι ἀσφαλῶς δὲν ἐνέκριναν τὰ ὅσα διεπράχθησαν ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων, ἐν τούτοις, οὐδεὶς Τοῦρκος πρόδωσε λεπτομέρειες τοῦ σχεδίου σὲ Ρωμιὸ φίλο του, πλὴν ἐλαχίστων ἐξαιρέσεων, ὅπου γενικῶς καὶ ἀορίστως ἀνέφεραν γιὰ «κάτι ἄσχημο ποὺ ἐπρόκειτο νὰ συμβεῖ ἐκεῖνες τὶς ἡμέρες».
Τὸ σχέδιο εἶχε ἀρτιότατα ὀργανωθεῖ, ἀφοῦ μέρες ἢ καὶ ἑβδομάδες πρὶν στρατολογήθηκαν ἄτομα ἀπὸ τὴν Μικρὰ Ἀσία καὶ τὴν Ἀνατολικὴ Θράκη – ἐκτὸς τῶν Κωνσταντινουπολιτῶν Τούρκων, μεταφέρθηκαν μὲ σιδηροδρόμους, ταξί, λεωφορεῖα καὶ πλοῖα, ἐφοδιάστηκαν μὲ ρόπαλα, ἀξίνες, λοστούς, βενζίνη, δυναμίτιδα, ἐνῶ παρεσχέθη στοὺς ἐπίδοξους ταραχοποιοὺς τροφὴ καὶ κατάλυμα γιὰ μία ἢ δύο ἡμέρες. Ἀκόμη συντάχθηκαν οἱ κατάλογοι τῶν ἐπικείμενων στόχων σὲ κάθε συνοικία καὶ σημαδεύτηκαν τὴν κατάλληλη στιγμὴ τὰ ἑλληνικὰ κτήρια. Τέλος, ἐκπαιδεύτηκαν οἱ ἀστυνομικοὶ καὶ στρατιῶτες μὲ πολιτικὰ ποὺ θὰ ἐλάμβαναν μέρος στὴ λεηλασία καὶ θὰ κατηύθυναν τὸ πλῆθος, ἐνῶ ἀργότερα θὰ ἔπαιζαν τὸν ρόλο τῶν εἰρηνοποιῶν.
Σύμφωνα μὲ δημοσίευμα τῆς 12 Αὐγούστου 2008 τῆς ἐφημερίδας Ραντικάλ, τὰ γεγονότα ποὺ διαδραματίστηκαν στὶς 6-7 Σεπτεμβρίου 1995 ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων τῆς Κωνσταντινούπολης εἶχαν ὀργανωθεῖ ἀπὸ τὸ Γραφεῖο Εἰδικοῦ Πολέμου (Ozel Harp Dairesi), τὸ ὁποῖο ἀποτελοῦσε τὸν μηχανισμό, ποὺ εἶχε στηθεῖ ἀπὸ τὸ ΝΑΤΟ γιὰ τὴν ἀποτροπὴ τοῦ κομμουνιστικοῦ κινδύνου.
Οἱ πρῶτες συγκεντρώσεις καὶ ὁμιλίες ξεκίνησαν κατὰ τὶς 4:30 τὸ ἀπόγευμα, ἐνῶ οἱ πρῶτες ταραχὲς πρέπει νὰ ξεκίνησαν γύρω στὶς 5:30. Φυσικά, ἡ ὥρα ἐνάρξεως τῶν τουρκικῶν ἐπιθέσεων ἐποίκιλλε ἀπὸ συνοικία σὲ συνοικία. Ἐπιθέσεις ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων καὶ τῶν περιουσιῶν τοὺς ἔλαβαν χώρα καὶ στὴν εὐρωπαϊκὴ καὶ στὴν ἀσιατικὴ πλευρὰ τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἀλλὰ καὶ στὶς νήσους Χάλκη καὶ Πρίγκηπο, ἀπὸ Τούρκους ποὺ μεταφέρθηκαν ἐκεῖ μὲ πλοιάρια.
Μὲ στρατιωτικὴ πειθαρχία κινούμενος ὁ τουρκικὸς ὄχλος, ὁ ὁποῖος ἀνερχόταν σὲ δεκάδες χιλιάδες ἄτομα, κινήθηκε κατὰ παντός του ἑλληνικοῦ. Μέσα σὲ ἐννέα περίπου ὧρες (διότι σὲ πολλὰ σημεῖα οἱ βανδαλισμοὶ συνεχίστηκαν καὶ μετὰ τὴν κήρυξη τοῦ στρατιωτικοῦ νόμου μετὰ τὰ μεσάνυκτα) καταστράφηκαν ὁλοσχερῶς 1004 σπίτια, ἐνῶ ἄλλα περίπου 2500 ὑπέστησαν ἐκτεταμένες ζημιές. Καταστράφηκαν ἐπίσης 4348 καταστήματα, 27 φαρμακεία, 26 σχολεῖα, 5 πολιτιστικοὶ σύλλογοι, οἱ ἐγκαταστάσεις 3 ἐφημερίδων, 12 ξενοδοχεῖα, 11 κλινικές, 21 ἐργοστάσια, 110 ζαχαροπλαστεῖα καὶ ἑστιατόρια, 73 ἐκκλησίες, ἐνῶ συλήθηκαν πάρα πολλοὶ τάφοι σὲ 2 κοιμητήρια, καθὼς καὶ οἱ τάφοι τῶν πατριαρχῶν στὴν Μονὴ Βαλουκλή.
Ἀξίζει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἐπίθεση δέχτηκαν καὶ ἕνας μικρὸς ἀριθμὸς ἀρμενικῶν καὶ ἑβραϊκῶν περιουσιῶν, ὁρισμένες ἀρμενικὲς ἐκκλησίες καὶ μία ἑβραϊκὴ συναγωγή.
Τουλάχιστον 30 Ἕλληνες σκοτώθηκαν καὶ ἑκατοντάδες ἄλλοι κακοποιήθηκαν βάναυσα. Σὲ δύο περίπου χιλιάδες ὑπολογίζονται ἀπὸ τοὺς κύκλους τῆς ὁμογενείας οἱ βιασμοί, ἂν καὶ ἐπισήμως καταγγέλθηκαν μόνο 200, γιὰ εὐνόητους λόγους.
Ἰδιαίτερο μίσος ἐπεδείχθη κατὰ τῶν ἱερωμένων, ἀφοῦ πολλοὶ ἀπ’ αὐτοὺς ξυλοκοπήθηκαν ἀγριότατα, ἄλλοι γυμνώθηκαν καὶ διαπομπεύθηκαν, ἐξαναγκαζόμενοι νὰ φωνάζουν: «Ἡ Κύπρος εἶναι τουρκική», ἐνῶ ὑπάρχουν μαρτυρίες ὅτι σὲ κάποιο ἱεροδιάκονο ἔγινε ἀναγκαστικὴ περιτομή. Ὁ Ἐπίσκοπος Παμφίλου Γεράσιμος καὶ ὁ ἡλικιωμένος μοναχὸς Χρύσανθος Μαντᾶς ξυλοκοπήθηκαν μέχρι θανάτου, ἐνῶ ὁ Μητροπολίτης Ἡλιουπόλεως Γεννάδιος παρεφρόνησε ἀπὸ τοὺς ξυλοδαρμοὺς καὶ ὕστερα ἀπὸ λίγο χρόνο ἀπεβίωσε.
Ἡ οἰκονομικὴ πτυχὴ τῶν ταραχῶν
Μέσα σὲ λίγες ὧρες ἡ ἑλληνικὴ οἰκονομικὴ δραστηριότητα καταστράφηκε σχεδὸν ὁλοσχερῶς, ἀφοῦ τὰ σπίτια καὶ οἱ περιουσίες τῶν περισσότερων Ἑλλήνων καὶ τὰ ἱδρύματα τῆς ὁμογένειας λεηλατήθηκαν. Χιλιάδες Ἕλληνες ἔμειναν κυριολεκτικῶς μόνο μὲ τὰ ροῦχα ποὺ φοροῦσαν, ἀφοῦ στὰ σπίτια τοὺς καταστράφηκαν μὲ πρωτοφανῆ μανία ἢ ἐκλάπησαν τὰ πάντα• ἀπὸ οἰκιακὰ σκεύη καὶ τρόφιμα μέχρι κρεβάτια, καναπέδες καὶ ἀκριβὰ κοσμήματα. 8.700 περίπου ἄτομα ἔμειναν ἄνεργα, ἀφοῦ οἱ ἐπιχειρήσεις στὶς ὁποῖες ἐργάζονταν εἶχαν καταστραφεῖ.
Ἂν καὶ οἱ πρῶτες ἐκτιμήσεις τουρκικῶν καὶ ξένων τραπεζῶν μιλοῦσαν γιὰ ζημιὲς τῆς τάξης τοῦ ἑνὸς ἢ δύο δισεκατομμυρίων τουρκικῶν λιρῶν, τὸν Φεβρουάριο τοῦ 1956 ἡ τουρκικὴ κυβέρνηση μείωσε κατὰ πολὺ τὸ ποσό, ὑπολογίζοντας τὶς συνολικὲς ζημιὲς σὲ 69.578.744 λίρες Τουρκίας, δήλ. περίπου 25 ἑκατομμύρια δολάρια.
Τὸ Παγκόσμιο Συμβούλιο Ἐκκλησιῶν ὑπολόγισε ὅτι μόνο οἱ ζημιὲς ποὺ ὑπέστησαν οἱ ἐκκλησίες ξεπερνοῦσαν τὰ 150 ἑκατομμύρια δολάρια τῆς ἐποχῆς. Βρετανοὶ διπλωμάτες ὑπολόγισαν τὶς ζημιὲς σὲ περίπου 200 ἑκατομμύρια δολλάρια, ἐνῶ σύμφωνα μὲ ἐκτίμηση τῆς ἑλληνικῆς κυβερνήσεως οἱ ζημιὲς ἀνήρχοντο σὲ 500 ἑκατομμύρια δολλάρια. Ὁ Γάλλος συγγραφέας καὶ καθηγητὴς στὴν Σορβόννη Francois Crouzet στὸ βιβλίο τοῦ Le Conflit de Chypre (Ἡ διένεξη τῆς Κύπρου) ὑπολογίζει τὶς ζημιὲς σὲ 300 ἑκατομμύρια δολάρια τῆς ἐποχῆς, δηλαδὴ πολὺ περισσότερά του ἑνὸς δισεκατομμυρίου σημερινῶν (2008) δολαρίων.
Ἀπὸ τὸ ποσὸ ποὺ ὑπολόγισε καὶ ἐνέκρινε ἡ τουρκικὴ κυβέρνηση κατέβαλε τελικῶς ποσὸ μικρότερο τῶν 10 ἑκατομμυρίων Λ.Τ., καὶ μάλιστα ὕστερα ἀπὸ πολλοὺς μῆνες, ὅταν ἡ ἀξία τῆς τουρκικῆς λίρας εἶχε ὑποτιμηθεῖ δραματικά. Δηλαδή, δόθηκαν ἀποζημιώσεις μικρότερές του 1% τῆς ἀξίας τῶν καταστροφῶν. Πάρα πολλοὶ δικαιοῦχοι δὲν εἰσέπραξαν καμμία ἀπολύτως ἀποζημίωση, ἐνῶ ὑπῆρξαν καὶ περιπτώσεις ἐπιχειρηματιῶν πού, ἐνῶ ἔχασαν τὰ πάντα – καὶ ἄρα εἶχαν ζημιὰ τὴν χρονιὰ ἐκείνη – ὑποχρεώθηκαν νὰ πληρώσουν καὶ φόρο κερδῶν!
Ἡ ἀντίδραση τῆς ἑλληνικῆς Κυβέρνησης
Ἡ ἀντίδραση τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως στὰ γεγονότα τῆς 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955 ὑπῆρξε ἀπὸ χλιαρὴ ἕως ἀνύπαρκτη. Αὐτὸ ὀφείλεται ἐν μέρει στὸ γεγονὸς ὅτι ὁ τότε πρωθυπουργὸς Στρατάρχης Ἄλ. Παπάγος νοσοῦσε βαρύτατα καὶ οὐσιαστικῶς ἡ κυβέρνηση ἦταν ἀκέφαλη. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, ὑπῆρξαν ἔντονες συμμαχικὲς πιέσεις, ἰδίως ἀπὸ τὸν Ἀμερικάνο Ὑπουργὸ Ἐξωτερικῶν Τζῶν Φόστερ Ντάλλες, ὁ ὁποῖος κάλεσε καὶ τὶς δύο πλευρὲς νὰ ἐπιδείξουν αὐτοσυγκράτηση (!) καὶ νὰ συμφιλιωθοῦν.
Μετὰ τὴν ἀνάδειξη τοῦ Κωνσταντίνου Καραμανλῆ στὴν πρωθυπουργία στὶς 6 Ὀκτωβρίου 1955 καὶ τὴν ἀποχὴ τῆς Ἑλλάδος ἀπὸ γυμνάσια τοῦ Ν.Α.Τ.Ο. στὴν Μεσόγειο, ἡ Ἄγκυρα ὑποχρεώθηκε νὰ ἀποδώσει μία στοιχειώδη ἠθικὴ ἱκανοποίηση στὴν Ἑλλάδα. Στὶς 24 Ὀκτωβρίου τίμησε σὲ εἰδικὴ τελετὴ στὸ στρατηγεῖο τοῦ Ν.Α.Τ.Ο. στὴν Σμύρνη τὴν ἑλληνικὴ σημαία, τὴν ὁποία ὕψωσε ὁ Τοῦρκος Ὑπουργὸς Ἐξωτερικῶν. Σημειώνεται δὲ ὅτι, ταυτόχρονα μὲ τὴν ἔναρξη τῶν ἀνθελληνικῶν γεγονότων στὴν Κωνσταντινούπολη, ὁ τουρκικὸς ὄχλος στὴν Σμύρνη ἐπετέθη καὶ κατέστρεψε τὸ ἐκκλησάκι τῆς Ἁγίας Φωτεινῆς, ποὺ λειτουργοῦσε στὸ στρατηγεῖο τοῦ Ν.Α.Τ.Ο. γιὰ τὶς ἀνάγκες τῶν Ἑλλήνων ἀξιωματικῶν, λεηλάτησε τὰ σπίτια τους, ἐνῶ προπηλάκισε ἀρκετοὺς ἀπ’ αὐτούς.
Ἡ ἀντιμετώπιση τῶν χαμηλόβαθμων πρωταγωνιστῶν τῶν ἐπεισοδίων ἀπὸ τὴν τουρκικὴ δικαιοσύνη
Μετὰ τὶς ἀνθελληνικὲς ταραχὲς ἡ τουρκικὴ κυβέρνηση προσπάθησε νὰ ἐπιρρίψει τὴν εὐθύνη τῆς ὀργανώσεως τῶν ἐπεισοδίων σὲ ‘κομμουνιστὲς πράκτορες’, ἐνῶ ἡ ἀστυνομία συνέλαβε 3.151 ἄτομα. Τελικῶς, παρέμειναν ὑπὸ κράτηση τεσσάρων ἕως ἔξι μηνῶν 17 ἄτομα: ἐννέα μέλη τῆς Κιbrιs Turktur, ἔξι φοιτητὲς καὶ δύο συντάκτες τῆς Istanbul Ekspres. Στὴν δίκη ποὺ ἀκολούθησε δικάστηκαν καὶ ἔξι μέλη τοῦ παραρτήματος Σμύρνης τῆς Κιbrιs Turktur. Στὶς 24 Ἰανουαρίου 1957 τὸ ποινικὸ δικαστήριο Κωνσταντινουπόλεως ἀθώωσε καὶ τοὺς 23 κατηγορούμενους.
Ἡ τύχη τῶν πρωταιτίων τοῦ πογκρὸμ
Ἀπὸ τὰ μέλη τῆς κυβερνήσεως Μεντερές, συμμετοχὴ στὴν διοργάνωση τοῦ ἀνθελληνικοῦ πογκρὸμ φαίνεται νὰ εἶχαν, ἐκτὸς ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν πρωθυπουργό, οἱ Μαχμοὺτ Τζελὰλ Μπαγιάρ, Πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας, Μεχμὲτ Φουὰτ Κιοπρουλοῦ, πρώην Ὑπουργὸς Ἐξωτερικῶν, Φατὶν Ρουστοῦ Ζορλοῦ, Ὑπουργὸς Ἐξωτερικῶν, Ναμὶκ Γκεντίκ, Ὑπουργὸς Ἐσωτερικῶν, Ἐτχὲμ Μεντερές, Ὑπουργὸς Ἀμύνης καὶ Φαχρεττὶν Κερὶμ Γκιοκάυ, βαλὴς (κυβερνήτης) τῆς Κωνσταντινουπόλεως.
Στὶς 27 Μαΐου 1960 ὁμάδα ἀξιωματικῶν ὑπὸ τὸν στρατηγὸ Τζεμὰλ Γκιουρσὲλ κατέλαβε τὴν ἐξουσία καὶ ὁδήγησε σὲ δίκη 592 μέλη καὶ συνεργάτες τοῦ Δημοκρατικοῦ Κόμματος. Πολλοὶ ἀπ’ αὐτοὺς δικάστηκαν σὲ περισσότερές της μίας δίκες. Μία ἀπὸ τὶς σημαντικότερες δίκες ἦταν αὐτὴ γιὰ τὸ Πογκρὸμ τῆς 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955. Ὁ Γκεντὶκ αὐτοκτόνησε λίγο μετὰ τὴν ἐπικράτηση τοῦ πραξικοπήματος. Οἱ Μπαγιὰρ καὶ Ἐτχὲμ Μεντερὲς δὲν δικάστηκαν καθόλου γιὰ τὴν συμμετοχή τους στὴν διοργάνωση τοῦ πογκρόμ, ἐνῶ ὁ Κιοπρουλοὺ ἀθωώθηκε. Ὁ Γκιοκάυ ἁπλῶς στερήθηκε τῶν πολιτικῶν τοῦ δικαιωμάτων. Ἔνοχοι εὑρέθησαν μόνον οἱ Μεντερὲς καὶ Ζορλού, γι’ αὐτὸ καὶ καταδικάστηκαν σὲ φυλάκιση 6 ἐτῶν. Ἐνδεικτικὰ ἀναφέρεται ὅτι γιὰ ἄλλη, πολὺ πιὸ ἀσήμαντη ὑπόθεση, αὐτὴ τῆς καταχρήσεως κεφαλαίων, ὁ Μεντερὲς καταδικάστηκε σὲ φυλάκιση 14 ἐτῶν καὶ 2 μηνῶν. Ἂν καὶ οἱ Μεντερὲς καὶ Ζορλοὺ καταδικάστηκαν στὴν ἐσχάτη τῶν ποινῶν καὶ ἀπαγχονίστηκαν στὴν νῆσο Ἰμραλί, τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 1961, ἐκεῖνο ποὺ ἐβάρυνε στὴν θανατικὴ καταδίκη τους ἦταν οἱ κατηγορίες γιὰ παραβίαση τοῦ Τουρκικοῦ Συντάγματος.
Οἱ Τοῦρκοι πρόξενοι τῆς Θεσσαλονίκης, ὁ θυρωρὸς τοῦ Προξενείου ποὺ τοποθέτησε τὴν βόμβα καὶ ὁ φοιτητὴς Ὀκτάυ Ἐγκὶν ποὺ μετέφερε τὴν βόμβα στὴν Θεσσαλονίκη ἀθωώθηκαν. Ὁ Ἐγκὶν ἀργότερα διορίστηκε Γενικὸς Διευθυντὴς Κρατικῆς Ἀσφαλείας καὶ ἀργότερα Νομάρχης στὴν Νεάπολη (Nevsehir) τῆς Καππαδοκίας.
Ὁ πρόεδρος τοῦ Σωματείου «Ἡ Κύπρος εἶναι Τουρκικὴ» Χικμὲτ Μπὶλ κατέθεσε στὸ δικαστήριο ὡς … μάρτυρας κατηγορίας. Ἀργότερα ἀπεστάλη ἀπὸ τὴν τουρκικὴ κυβέρνηση ὡς ἀκόλουθος τύπου στὴν Τουρκικὴ Πρεσβεία στὴν Βηρυτό.
Πηγή:http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%B5%CF%80%CF%84%CE%B5%CE%BC%CE%B2%CF%81%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%AC
Ἀπό:Ἀπόψεις γιὰ τὴν Μονὴ Βατοπαιδίου