Μικρασιατικὴ ἐκστρατεία (1919-1922) - Ἡ παγίδα τῶν «συμμάχων»!

τοῦ Στρατῆ Ἀνδριώτη

Οἱ συμμαχικὲς δυνάμεις τῆς Ἀντὰντ (Ἀγγλία, Γαλλία, Ἰταλία, Ἀμερικὴ) εἶναι ἐν πολλοῖς ὑπεύθυνες γιὰ τὴν τραγωδία καὶ τὸν ξεριζωμὸ τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἀπὸ τὶς πανάρχαιες ρίζες του στὴν Μικρὰ Ἀσία, τὸν Πόντο καὶ τὴν Θράκη τὸ 1922, συνεργώντας πονηρὰ καὶ μὲ δολιότητα ὑπὲρ τοῦ κινήματος τοῦ Μουσταφᾶ Κεμάλ. Τὸ «βρώμικο» παιχνίδι παιζόταν κυρίως ἀπὸ τοὺς Ἀμερικάνους καὶ τοὺς Ἄγγλους πολιτικούς, ποὺ κάποιοι ἐξ’ αὐτῶν ἤταν μέτοχοι σὲ πετρελαϊκὲς ἑταιρεῖες, κατευθύνοντας τοὺς ἀξιωματικούς του στρατοῦ τους νὰ «ἐπιχειροῦν» στὴν Μικρὰ Ἀσία καὶ πέραν αὐτῆς, μὲ γνώμονα τὰ συμφέροντά τους, χρησιμοποιώντας δολίως ὡς ὄργανό τους τὸν Ἑλληνικὸ στρατὸ ποὺ τὸ αἷμα τῶν στρατιωτῶν τοῦ καθὼς καὶ τοῦ ἀμάχου Ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ, δὲν εἶχε ἀπολύτως καμία ἀξία, ἐκμεταλλευόμενοι μὲ ὕπουλο τρόπο τὸν διακαῆ πόθο τους νὰ ἀπελευθερώσουν ἀπὸ τοὺς Τούρκους τὰ πανάρχαια Ἑλληνικὰ ἐδάφη...
Ήταν ἡλίου φαεινότερο ὅτι ὅλοι αὐτοὶ οἱ «σύμμαχοι» -ἀλλὰ ἀντίπαλοι στὴν μοιρασιὰ- δὲν βοηθοῦσαν γιὰ τὸ ὅραμα τῶν Ἑλλήνων, δήλ. τὴν Μεγάλη Ἑλλάδα τῶν δύο ἠπείρων καὶ τῶν πέντε θαλασσῶν, ἀλλὰ ἤθελαν γιὰ πάρτι τοὺς τὰ πετρέλαια, τὸ ἐμπόριο, καὶ τὸν πλήρη ἔλεγχο τοῦ κεφαλαίου τῆς περιοχῆς. Οἱ μεγάλες κατ’ ὄνομα συμμαχικὲς δυνάμεις ποὺ φαγωνόντουσαν ἀναμεταξύ τους μοιράζοντας ξένα ἐδάφη, στὴν προσπάθειά τους νὰ ἡγεμονεύσουν παγκοσμίως, ἤθελαν νὰ...μονοπωλήσουν κυρίως τὰ πετρέλαια τῆς Μέσης Ἀνατολῆς. Συνεργοὶ τοὺς σ’ αὐτὴ τὴν προσπάθεια ἤταν δυστυχῶς καὶ μερικοὶ Ἕλληνες πλουτοκράτες τῆς ἐγχώριας ὀλιγαρχίας ποὺ τὰ συμφέροντά τους εἶναι κοινὰ μὲ τῶν ξένων καὶ «ἐπεξεργάζονται» σὲ μυστικὲς στοὲς καὶ λέσχες, οἱ ὁποῖοι στὸ βωμὸ τοῦ χρήματος δὲν δίστασαν νὰ προδώσουν τὴν πατρίδα τους, κάτι ποὺ συνεχίζεται καὶ σήμερα.
Οἱ ἀποικιοκράτες καιροφυλαχτοῦσαν πολὺ καιρὸ βολιδοσκοπώντας τὴν περιοχή. Μῆλο τῆς ἔριδος ἤταν τὰ πετρέλαια Μοσούλης, Μεσοποταμίας, ἀκόμα καὶ τοῦ Καυκάσου, καθὼς καὶ τὰ λιμάνια, οἱ συγκοινωνίες, οἱ ἐπιχειρήσεις μεταλλείων, σιδήρου, χρωμίου, ἀργύρου, ξυλείας, τὰ κατασκευαστικὰ ἔργα ποὺ ὅλα αὐτὰ μαζὶ θὰ ἐπέφεραν χρῆμα. Οἱ Ἄγγλοι ποὺ ἀναλόγως μὲ τὸ τί τοὺς βόλευε, ἄλλαζαν γνῶμες καὶ ὑποστήριζαν πότε τοὺς Ἕλληνες καὶ πότε τοὺς Τούρκους, ἤθελαν στὴν Μικρὰ Ἀσία τὸν ἔλεγχο τῆς βιομηχανίας, τὸ ἐμπόριο καὶ τοὺς σιδηρόδρομους. Οἱ Γάλλοι πλεονέκτες γύρευαν καὶ αὐτοὶ τὸ ἐμπόριο, οἱ δὲ Ἰταλοὶ ποὺ ἤταν οἱ ἄσπονδοι ἐχθροὶ τῶν Ἑλλήνων, ἐνισχύοντας πρῶτοι ἀπ’ ὅλους τὸ τουρκικὸ κομιτάτο, ἔχτιζαν κυρίως σχολεῖα καὶ ρωμαιοκαθολικὲς ἐκκλησίες ἐπιδιώκοντας τὴν ἐπικράτησή τους μέσω τῆς προπαγάνδας. Στὴν οὐσία, ἡ Ἀμερικάνικη ἑταιρεία Στάνταρτ Ὄϊλ καὶ ἡ Ἀγγλικὴ Πόγιαλ Ντὰτς Σέλλ, καθὼς καὶ ἡ Γαλλικὴ Ὑνιὸν Παριζιὲν (γαλλοαμερικάνικα κεφάλαια), μὲ τὴν ἐπίσης γαλλικὴ Μπὰνκ ντὲ Παρὶ ἐ ντὲ Παιὴ Μπὰ (ἀγγλογαλλικὰ κεφάλαια) ποὺ ἐνδιαφέρονταν γιὰ τὶς μετοχὲς τῆς «Τούρκις Πετρολέουμ», κυβερνοῦσαν τὶς χῶρες τους καὶ βάση τῶν συμφερόντων τοὺς χαρασσόταν ἡ πολιτικὴ τοὺς σ’ ὅλο τὸν κόσμο. Τελικὰ ἀπὸ αὐτὸ τὸ «βρωμοπαιχνίδι», ἡ Ἀγγλία πῆρε τὸ 75% τῶν μετοχῶν τῆς τουρκικῆς ἑταιρείας, καὶ ἡ Ἀμερικὴ ἅρπαξε ἀπὸ τὴν Γαλλία τὸ 25%, ποσοστὸ ποὺ ἀργότερα αὔξησε κατὰ πολύ. Αὐτὲς οἱ ἑταιρεῖες ἤταν τὰ «ὑπουργεῖα» Ἀποικιῶν τῶν χωρῶν αὐτῶν ποὺ γιὰ τρία χρόνια θὰ ἔβαζαν Ἕλληνες καὶ Τούρκους νὰ σφάζονται, μοιράζοντας ἐκεῖνοι τὴν «πίτα»!
Ἡ Ἀγγλία στὴν ἀρχὴ παρουσιαζόταν «φίλη» της Ἑλλάδας καὶ κρατοῦσε αὐτὴ τὴν στάση γιατί χρειαζόταν τὸν γενναῖο Ἑλληνικὸ στρατό, ἀλλὰ ὅταν ἑξασφάλισε τὰ συμφέροντά της, τότε τὰ «ἔφτιαξε» μὲ τὸν Κεμάλ! Γιὰ τὴν ἐπίτευξη τῶν στόχων τους, διέταξαν ἀρχικὰ τὸν Ἑλληνικὸ στρατὸ νὰ ἀπελευθερώσει τὸν Μάϊο τοῦ 1919 τὴν Σμύρνη, γιὰ νά… προστατεύσει τοὺς χριστιανικοὺς πληθυσμούς, ποῦ ὅταν μετὰ ἀπὸ τρία χρόνια σφάζονταν ἀνελέητα ἀπὸ τοὺς Τούρκους, οἱ Ἄγγλοι καὶ οἱ ὑπόλοιποι δοῦλοι τοῦ χρήματος δὲν ἔδιναν δυάρα! Ὁ Ἕλληνας πρωθυπουργὸς Ἔλ. Βενιζέλος πίστευε τότε, ὅτι κάνοντας τὰ θελήματα τῶν «συμμάχων», αὐτοὶ θὰ ἐκτιμοῦσαν τὴν προσφορὰ τῶν Ἑλλήνων καὶ θὰ εὐνοοῦνταν στὰ δίκαια αἰτήματά τους, παίρνοντας ὡς ἀνταμοιβὴ γιὰ τοὺς ἀγῶνες τοὺς τὰ ἐδάφη ποὺ ἤταν Ἑλληνικά. Ἀντ’ αὐτοῦ, τὸ καλοκαίρι τοῦ 1922, ὅλοι οἱ μεγάλοι μαζὶ προδωσαν τοὺς Ἕλληνες ποὺ δὲν τοὺς χρειαζόταν πιά, καὶ τοὺς πέταξαν στὴ θάλασσα. Ὁ Ἑλληνικὸς στρατὸς ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς Τούρκους εἶχε ἀντιμέτωπες τὶς πονηριὲς τῶν Γάλλων καὶ τῶν Ἀμερικάνων, πρωταρχικὰ καὶ τῶν Ἰταλῶν, ποὺ ὅταν πάτησαν οἱ Ἕλληνες τὸ πόδι τους στὴν Σμύρνη, οἱ Ἰταλοὶ ἀπελευθέρωσαν ἀπὸ τὶς φυλακὲς ὅλα τὰ «ἀποβράσματα» γιὰ νὰ δράσουν κατὰ τῶν Ἑλλήνων, καὶ ἐπέτρεψαν στοὺς Τούρκους νὰ σφάξουν περὶ τῶν 6.000 ἀμάχων Ἑλλήνων Χριστιανῶν στὴ Ἀϊδίνιο (16-6-1919). Ἰδίως οἱ Ἰταλοὶ πολιτικοὶ δὲν ἔκρυψαν ποτὲ τὴν ἔχθρα τοὺς κατὰ τῶν Ἑλλήνων. Ἀμερικάνοι καὶ Γάλλοι δὲν ἤθελαν τὸν Ἑλληνικὸ στρατὸ στὴν Μικρὰ Ἀσία, ὅμως ἀπὸ ὅλες αὐτὲς τὶς ἰμπεριαλιστικὲς χῶρες καμία δὲν διέθετε δικό της στρατό, οὔτε καὶ χρήματα γιὰ νὰ ἐπιβάλλει τὴν τάξη στὴν περιοχή. Ἐπινοήθηκε λοιπὸν ἀπὸ τὴν Ἀγγλία, ἡ πονηρὴ «ἰδέα» νὰ ἀποσταλεῖ ὁ Ἑλληνικὸς στρατὸς γιὰ νὰ καταστείλει τὴν τουρκικὴ ἀντίσταση, γνωρίζοντας ὅτι οἱ Ἕλληνες εἴχαν πάντα τὸν πόθο νὰ ἀπελευθερώσουν τοὺς ὑπόδουλους ἀδελφούς τους καὶ τὶς πατρίδες τους ποὺ κατείχαν οἱ Τοῦρκοι περισσότερα ἀπὸ 450 χρόνια, ἂν καὶ ὅλοι τους εἴχαν στρατὸ σὲ σημεῖα ὅμως ποὺ «μύριζε» πετρέλαιο (Μοσούλη - Μεσοποταμία)! Βασικὰ οἱ Ἄγγλοι ἤθελαν νὰ ἐκβιάσουν τοὺς Τούρκους ἀλλὰ καὶ τοὺς συμμάχους τους, γνωρίζοντας ὅτι οἱ Ἀμερικάνοι εἴχαν μυστικὲς συμφωνίες μὲ τὸν Κεμὰλ ὥστε ἡ Τουρκία νὰ τεθεῖ ὑπὸ ἀμερικάνικη ἐντολὴ μὲ ἕδρα τὴν Σεβάστεια καὶ ἡ Ἀμερικὴ νὰ ἡγεμονεύει σὲ Μ. Ἀσία, Πόντο, Ἀρμενία. Ὁμοίως καὶ οἱ Γάλλοι προσέφεραν τὰ πάντα στοὺς Τούρκους τοῦ Κεμὰλ καθὼς καὶ ἡ Ἰταλία ποὺ τὸν ὑποστήριζε. Καὶ ὅλα αὐτὰ γιὰ τὸ ποιὸς θὰ ἁρπάξει τὰ πιὸ πολλά! Γι’ αὐτὸ περιφρονοῦσαν τοὺς Ἕλληνες στρατιῶτες, ἂν καὶ ζήλευαν τὴν παλικαριά τους. Πάντως, τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ Τουρκία κατεχόταν ἀπὸ τοὺς «συμμάχους», ἔνωσε τοὺς Τούρκους, ποὺ καταλαβαν ὅτι σχεδιαζόταν ἀπὸ τοὺς «μεγάλους» νὰ ἀρκεσθοῦν στὸ ἄγονο βιλαέτι τοῦ Ἰκονίου.
Ὁ λόγος λοιπόν, τῆς Μικρασιατικῆς ἐκστρατείας ἤταν τὰ ἀλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα τῶν «μεγάλων», τὸ ἀποικιακὸ καθεστὼς ποὺ ἤθελαν νὰ ἐπιβάλλουν καθὼς καὶ ἕνα ἀντισοβιετικὸ μέτωπο! Οἱ Ἄγγλοι ἤταν αὐτοὶ ποὺ ἐπρέπε νὰ δώσουν τὴν ἔγκριση πρὶν ἀπὸ κάθε κίνηση τοῦ Ἑλληνικοῦ στρατοῦ, ἀκόμα καὶ ὅταν ἐπρόκειτο νὰ ἀμυνθοῦν στοὺς Τούρκους, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ μείνουν οἱ Ἕλληνες καθηλωμένοι γιὰ 14 μῆνες πέριξ της Σμύρνης, διότι οἱ Ἄγγλοι περιμεναν νὰ δοῦν πὼς θὰ ἐξελιχθοῦν τὰ πολλὰ ἐσωτερικὰ προβλήματα τῆς Τουρκίας (στάσεις, κινήματα, ἐπανάσταση κ.α.) ποῦ τὴν εἴχαν διαβρώσει μέχρι σημείου διάλυσης. Τὸ ἀποτέλεσμα τῆς τουρκικῆς κρίσης, θὰ ἔκρινε ἂν θὰ διέταζαν οἱ Ἄγγλοι τὴν περαιτέρω ἀνάπτυξη τοῦ Ἑλληνικοῦ στρατοῦ. Ἐπιτρεπόταν νὰ προχωρήσει ὁ Ἑλληνικὸς στρατὸς μόνο ἂν εὐνοοῦνταν τὰ Ἀγγλικὰ πετρελαϊκὰ σχέδια. Πράγματι δόθηκε τὸ ΟΚΕΥ στὸν Ἑλληνικὸ στρατὸ νὰ προχωρήσει ὡς τὴν Προῦσα, συντρίβοντας τοὺς Τούρκους, γιὰ τὸν λόγο ὅτι οἱ Ἄγγλοι καὶ οἱ Γάλλοι ποὺ κατείχαν περιοχὲς τῶν Τούρκων (Κιλικία, Δαρδανέλια, Οὐσάκ, Προῦσα, Φιλαδέλφεια, Μπαλικεσέρ), δέχθηκαν ἐπιθέσεις ἀπὸ τοὺς Τούρκους καὶ κινδύνευαν. Οἱ «σύμμαχοι» θὰ ἔπαιρναν «παπούτσι» ἀπὸ τὶς τουρκικὲς ἐπιθέσεις, γι’ αὐτὸ καὶ ἔδωσαν ἐντολὴ στοὺς Ἕλληνες νὰ ἐπέμβουν συντρίβοντας ἄνετα τοὺς Τούρκους. Ἔτσι, ὑπογράφηκαν καὶ οἱ εὐνοϊκὲς γιὰ τοὺς Ἕλληνες συνθῆκες τοῦ 1920. Ὅταν ὅμως, ἡ κατάσταση ἠρέμησε, οἱ δόλιοι «σύμμαχοι» συνειδητοποίησαν ὅτι οἱ Ἕλληνες εἴχαν φθάσει ὡς τὴν Προῦσα, ἔστω καὶ γιὰ τὴν δική τους ἀνάγκη. Αὐτὸ ὅμως ἤταν κάτι ποὺ δὲν τοὺς πολυάρεσε. Ἄρχισαν τότε νὰ ἐπινοοῦν «φιλοτουρκικὰ» σχέδια, μὲ πρόσχημα τὶς ἐκλογὲς στὴν Ἑλλάδα (Νοέμβριος 1920), ποὺ βλακωδῶς διεξήχθησαν ἐν μέσω πολέμου, ἀλλάζοντας τὸ καθεστὼς μὲ τὴν ἐπιστροφὴ τοῦ Κωνσταντίνου ποὺ δὲν ἤθελαν οἱ «σύμμαχοι» διότι ἐξυπηρετοῦσε γερμανικὰ συμφέροντα. Μίας Γερμανίας ποὺ τὰ προηγούμενα χρόνια εἶχε γίνει ἡ αἰτία νὰ ἐξοντωθοῦν ἀπὸ τοὺς Τούρκους, ἑκατοντάδες χιλιάδες Ἕλληνες τοῦ Πόντου, τῆς Μικρασίας καὶ τῆς Θράκης. Ἔτσι, ὅταν τὸ 1921 διατάχθηκε νὰ ἐπιχειρήσει ὁ Κωνσταντῖνος καὶ ὁ Ἑλληνικὸς στρατός, οἱ Γάλλοι εἴχαν ἤδη κλείσει συμφωνίες γιὰ μακρόπνοα ἔργα δεκαετιῶν. Οἱ Γάλλοι γι’ αὐτὸ τὸν λόγο παρείχαν ὅλο τὸ στράτευμα ποὺ διέθεταν ὁπλίζοντας τὸν στρατὸ τοῦ Κεμάλ! Ὁμοίως καὶ οἱ Ἰταλοὶ ποὺ παρακολουθοῦσαν τὶς νίκες καὶ τὴν προέλαση τοῦ Ἑλληνικοῦ στρατοῦ καὶ δὲν ἤθελαν τὴν ζωή τους. Οἱ στόλοι τῶν Γάλλων καὶ τῶν Ἰταλῶν χωρὶς νὰ ντρέπονται κουβαλοῦσαν ὄπλα ἀπ’ τὰ παράλια ἐνισχύοντας τοὺς Τούρκους.
Ὅπως ἀπεδείχθη ἡ Ἑλλάδα δὲν ἀγωνιζόταν πλέον γιὰ τὴν ἀνεξαρτησία της, ἀλλὰ εἶχε μετατραπεῖ σὲ θύμα ποὺ μὲ τὸ αἷμα τῶν παιδιῶν τῆς καθὼς καὶ τοῦ ἀμάχου Μικρασιατικοῦ πληθυσμοῦ, πολεμοῦσε ἐξυπηρετώντας τὰ ξένα ἀποικιοκρατικὰ συμφέροντα.
Ὁ ἐπίλογος τῆς Μικρασιατικῆς καταστροφῆς γράφθηκε στὴν παραλία τῆς Σμύρνης, ὅπου οἱ Ἕλληνες καταλαβαν καλὰ ποιοὶ ἤταν οἱ «σύμμαχοι» τῆς Ἀντάντ! Ἀπὸ 32 μεγάλα ἀμερικανικά, ἀγγλικὰ καὶ γαλλικὰ πλοῖα, τραβοῦσαν ταινίες τὴν Σμύρνη ποὺ φλεγόταν, τοὺς ἀμάχους Ἕλληνες, τὰ γυναικόπαιδα καὶ τοὺς ἡλικιωμένους ποὺ ὅσοι δὲν πνιγόντουσαν στὴν προσπάθειά τους νὰ γλιτώσουν, σφάζονταν ἀπὸ τοὺς τσέτες, καὶ γιὰ νὰ μὴν ἀκοῦνε οἱ «πολιτισμένοι» της Δύσεως τὶς κραυγὲς τοῦ κόσμου ποὺ κινδύνευε καὶ ζητοῦσε βοήθεια, ἔπαιζαν ἐμβατήρια, γευμάτιζαν ἀδιάφοροι καὶ ζεματοῦσαν ἢ ἔκοβαν τὰ χέρια ὅσων ἔφθαναν κολυμπώντας καὶ γαντζωνόντουσαν στὰ πλοῖα τους. Ἡ θάλασσα τότε εἶχε γεμίσει ἀπὸ πτώματα, ὥστε μποροῦσε κανεὶς νὰ περπατήσει πατώντας πάνω τους! Δὲν τοὺς ἔνοιαζε πλέον ποὺ τὸ αἷμα ἑκατοντάδων χιλιάδων Ἑλλήνων ἔρεε ποτίζοντας τὴν γῆ τῶν πατέρων τους, οὔτε γιὰ ἑκατομμύρια ἀμάχους Ἕλληνες ποὺ ἔφευγαν πρόσφυγες ἀπὸ τὶς πατρίδες τους, νοιαζόντουσαν μόνο γιὰ τὸ πετρέλαιο ποὺ θὰ ἐπέφερε χρῆμα στὶς τσέπες τους.
Σχόλιο: Ὅσον ἀφορὰ τὸ ἐπιχειρησιακὸ μέρος τοῦ Μικρασιατικοῦ πολέμου (1919-1922), δὲν ὑπῆρξε ποτὲ πόλεμος στὴν παγκόσμια ἱστορία ὅπου οἱ ἐπὶ τρία χρόνια νικητὲς (Ἕλληνες) σὲ ὅλα τὰ μέτωπα καὶ σὲ ὅλες τὶς μάχες ποὺ δόθηκαν κατατροπώνοντας τοὺς χαμένους (Τούρκους), νὰ ἀποχωρήσουν τελικὰ ἐκεῖνοι ἡττημένοι ἀπὸ τὸν πόλεμο χωρὶς νὰ ἔχουν χάσει οὔτε μία μάχη!


Μικρασιατικὴ καταστροφὴ 1922 – Νικημένοι ἀηττήτως !
Ἀναμφίβολα ἡ Μικρὰ Ἀσία δὲν χάθηκε στὰ πεδία τῶν μαχῶν. Στὴ Μικρασιατικὴ ἐκστρατεία (1919-1922) ὁ Ἑλληνικὸς Στρατὸς ὑπερτεροῦσε συντριπτικὰ καθ’ ὅλη τὴ διάρκεια τῶν πολεμικῶν ἐπιχειρήσεων καὶ ὄχι μόνο δὲν ἡττήθηκε ἀλλὰ προκάλεσε τὸ δέος ἀκόμα καὶ τοῦ Κεμάλ! Ἀρχῆς γενομένης ἀπὸ τὶς 2 Μαΐου 1919 ποὺ τὰ Ἑλληνικὰ στρατεύματα ἀπελευθέρωσαν τὴ Σμύρνη κατ’ ἐντολὴ τῶν συμμάχων γιὰ νὰ προστατευτεῖ ὁ Χριστιανικὸς πληθυσμὸς παρὰ τὴν λυσσώδη ἀντίδραση τῆς Ἰταλίας. Ἡ ἀντίσταση τῶν Τούρκων καταλύθηκε ἐντὸς μίας ὥρας. Στὶς συμπλοκὲς σκοτώθηκαν 76 Τοῦρκοι καὶ κάποιοι μίλησαν γιὰ σφαγή! Ἀπ’ τοὺς συλληφθέντες οὐδεὶς φονεύθηκε ἢ κακοποιήθηκε ἀλλὰ σύντομα ἀπελευθερώθηκαν παραδόξως (βλ. Στεργιάδης) μαζὶ μὲ ὅσους ὀργάνωσαν τὸν τουρκικὸ στρατό! Ὁ Ἑλληνικὸς στρατὸς προωθήθηκε πάραυτα. «Ἐμπρὸς καὶ ὁ Θεὸς μαζί μας» ἤταν τὸ σύνθημα. Τὸ 5ο σύνταγμα πεζικοῦ πῆρε ἀμαχητὶ τὴ Μενεμένη παραδοθέντος τοῦ ἐκεῖ τουρκικοῦ τάγματος. Στὶς 12/5 ὁ Στρατὸς μᾶς μπαίνει στὴ Μαγνησία. Οἱ τσέτες τρέπονται σὲ ἄτακτο φυγὴ στὸ ἄκουσμα ὅτι «οἱ Ἕλληνες ἔρχονται». Οἱ Τσολιάδες 2ου λόχου τοῦ 11/38 τρέπουν σὲ φυγὴ Ἰταλοὺς ὑποστηρικτὲς τῶν Τούρκων καὶ μπαίνουν στὴν Ἔφεσο, στὸ Βαϊνδήριο καὶ τὰ Θείρα ὅπου γίνονται δεκτοὶ μὲ χαρὰ ἀκόμα καὶ ἀπὸ Τούρκους! Στὶς 15/5 τὸ 5ο σύνταγμα πεζικοῦ καὶ τὸ 8ο Κρητῶν μπαίνουν ἀναίμακτα στὸ Ἀϊδίνιο. Στὴν κοιλάδα τοῦ Καΐστρου οἱ Τσολιάδες μάχοναι συντρίβοντας τοὺς Τούρκους. Στὶς 16/5 στ’ Ἀϊβαλὶ συντρίβονται Τοῦρκοι ἄτακτοι καὶ τσέτες ποὺ ἐγκαταλείπουν τὴν πόλη. Οἱ Ἀϊβαλιῶτες εἶναι ἐλεύθεροι. Στὶς 19/5 μετὰ ἀπὸ ὁλοήμερη μάχη μὲ διπλάσιους ἐμπειροπόλεμους Τούρκους ἀντάρτες ποὺ τράπηκαν σὲ φυγὴ παρθηκε τὸ Ὀδεμήσι. Στὶς 25/5 ἀπελευθερώνεται νικηφόρα ἡ Περγάμος καὶ τὴν ἑπομένη στὴ Λύγδα παραδίδονται λήσταρχοι καὶ ζεϊμπέκηδες τῆς περιοχῆς. Στὴν περιοχὴ τῆς Περγάμου, οἱ δεκαπλάσιες μονάδες κρούσης 5000 ἀτάκτων Τούρκων, κυκλώνουν τὸ 1ο τάγμα Κρητῶν ποὺ περνάει δύσκολες ὧρες, ὅμως νικᾶ ξανὰ γρήγορα. Στὸ Ἀϊδίνιο οἱ Τοῦρκοι ποὺ δὲν εἴχαν ἀφοπλισθεῖ, μαζὶ μὲ τοὺς τσέτες καὶ τοὺς Ἰταλοὺς δίνουν σκληρὲς μάχες μέσα στὴν πόλη ποὺ ζώνεται στὶς φλόγες (17-6-1919). Στὰ ὑψώματα τὸ θρυλικὸ 38ο σύνταγμα Εὐζώνων ἀποδεκατίζει τοὺς τσέτες, ἀναχαιτίζει Τούρκους ποὺ ὅμως εἴχαν σφάξει 6500 ἀμάχους Ἕλληνες τοῦ Ἀϊδινίου. Ἡ ἐκδίκηση ἔρχεται στὰ πεδία τῆς μάχης καὶ ὄχι χτυπώντας ἀμάχους ἀπὸ τὸ 3ο σύνταγμα πεζικοῦ του Κονδύλη ποὺ καταδιώκει τοὺς Τούρκους καὶ τοὺς διαλύει πιάνοντας τὸν ὀρεινὸ ὄγκο Σαπουντζὴ Ντάγ. Ὅσοι Τοῦρκοι ἀντάρτες ἀντιστάθηκαν συνετρίβησαν. Τὸ Φεβρουάριο τοῦ 1920 ἐγκαταστάθηκε στὴ Σμύρνη τὸ Ἑλληνικὸ Ἐπιτελεῖο ὑπὸ τὸν Ἀρχιστράτηγο Λεωνίδα Παρασκευόπουλο. Στὶς 10-3-1920 ἡ θρυλικὴ Μεραρχία Ἀρχιπελάγους ἐξορμᾶ πρὸς Προῦσα καὶ ἐντὸς δύο ἑβδομάδων καταπνίγει τὴν κεμαλικὴ ἐπανάσταση. Ὁλόκληρη ἡ Εὐρώπη κρατοῦσε τὴν ἀναπνοὴ τῆς παρακολουθώντας μία Μεγάλη Δύναμη τὴν Ἑλλάδα τοῦ 1920. Τὸ γοητευτικότερο ὅραμα. Ἡ Τουρκικὴ Συνέλευση (20-4-1920) ἀνέθεσε στὸν Κεμὰλ νὰ ὀργανώσει τὸν ἀγώνα τους. Στὶς ἐπιθέσεις τῶν Τούρκων τὸ Ἑλληνικὸ Γενικὸ Στρατηγεῖο ἔκανε ἔκκληση στοὺς Συμμάχους γιὰ πλήρη ἐλευθερία δράσης. Μία κραυγὴ συγκλόνισε τὸ μέτωπο: «Ἐμπρὸς πρὸς Ἀνατολᾶς». Ἀπὸ τὶς 9-6-1920 ὁ Ἑλληνικὸς Στρατὸς ἐπιτίθεται ἀκάθεκτος καὶ ἀπελευθερώνει πολλὲς πόλεις. Στὶς 10/6 ἡ 1η Μεραρχία καὶ οἱ Τσολιάδες 1/38 καταλαμβάνουν τὸν ὀρεινὸ ὄγκο Νταλιάμπολ Ντάγ. Ἡ 13η Μεραρχία καταλαμβάνει θέσεις Τούρκων σὲ μία μέρα καλύπτοντας 43χλμ. συντρίβοντας ὁλόκληρο τὸ 12ο τούρκικο σῶμα στρατοῦ ποὺ δὲν ὑπῆρχε πλέον! Μπαίνουν θριαμβευτὲς στὴ Φιλαδέλφεια. Στὶς 16/6 οἱ Τσολιάδες 5/42 τοῦ Πλαστήρα παίρνουν τὸ Ἀξάρι. Ἡ Μεραρχία Ἀρχιπελάγους νικάει τὴν 61η τουρκικὴ μεραρχία, συλλαμβάνει 1600 αἰχμαλώτους καὶ μπαίνει στὸ Σόμα. Βορείως τοῦ Ἀξαρίου προελαύνει ὁ Στρατὸς Σμύρνης. Στὸν κάμπο τῆς Χάρτας οἱ Τοῦρκοι συντρίβονται, τρέπονται σὲ ἄτακτη φυγὴ καὶ ὁ Ἑλληνικὸς Στρατὸς μπαίνει στὸ Κὶρκ Ἀγάτς. Ἡ Πανόρμος ἤταν καὶ πάλι Ἑλληνική! Ἡ κατάληψη τῆς Προύσας ἀνατέθηκε στὴν Μεραρχία Ἀρχιπελάγους. Οἱ Τοῦρκοι ὑποχωροῦν ἀφήνοντας νεκροὺς καὶ αἰχμαλώτους. Ἡ νίκη τῶν Ἑλλήνων ἤταν συντριπτική. Ὁ Στρατός μας δὲν εἶχε χάσει οὔτε μία μάχη! Οἱ νικηφόρες προελάσεις αὔξησαν τὸ κύρος τῆς Ἑλλάδας καὶ ὑπεγράφη ἡ εὐνοϊκὴ συνθήκη τῶν Σεβρῶν (10-8-1920). Τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1920 ὁ Ἑλληνικὸς στρατὸς διατηροῦσε μέτωπο ἀπὸ τὶς ἐκβολὲς τοῦ Σαγγάριου στὸν Εὔξεινο καὶ ἔφτανε μέχρι τὴν Ἐρυθραία. Τὸ μόνο λάθος ἤταν οἱ ἐκλογὲς τῆς 1ης Νοεμβρίου 1920, ὁ διχασμός! Ἡ Ἀντὰντ ἐγκαταλείπει τὴν Ἑλλάδα. Οἱ Σύμμαχοι τήρησαν ἐχθρικὴ στάση πρὸς τοὺς Ἕλληνες. Γάλλοι καὶ Ρῶσοι ἔδωσαν ἄφθονα ἐφόδια στὸν Κεμάλ. Ἀρχηγοὶ καὶ ἀξιωματικοί του Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ ἀντικαταστάθηκαν ἀπὸ ἄπειρους πολέμου ποὺ θὰ διοικοῦσαν γενναίους βετεράνους. Τὶς κεντρικὲς θέσεις πιάνουν ἄτομα ποὺ δὲν μετείχαν σὲ καμία ἐκστρατεία! Στὶς 24-12-1920 ξεκινάει ἐπίθεση στὸ Ἐσκὴ Σεχήρ. Οἱ Τοῦρκοι γιὰ μία ἀκόμα φορᾶ ἡττῶνται, ὑποχωροῦν παρὰ τὰ διοικητικὰ λάθη τῶν καινούργιων Ἑλλήνων ἐπιτελαρχῶν ποὺ ἀντὶ νὰ καταδιώξουν τοὺς Τούρκους πέραν τοῦ Ἲν Ἐνοῦ ὑποχωροῦν, δίνοντας εὐκαιρία στὸ κεμαλικὸ κίνημα νὰ ἀνασυνταχθεῖ ἐνῶ μποροῦσαν νὰ τὸ διαλύσουν. Τὸν Μάρτιο τοῦ 1921 ἀποφασίζεται ἡ συνέχεια τοῦ πολέμου μὲ ἀνόητες ἀλλαγὲς στὴ διοίκηση τοῦ στρατοῦ. Οἱ ἐπιθέσεις πρὸς τὸ Ἐσκὴ Σεχὴρ δημιουργοῦν ἀπώλειες στὸν Ἑλληνικὸ στρατὸ (200 ἀξιωματικοὶ καὶ 4000 ἄνδρες), τὶς περισσότερες ἀπ’ ὅσες εἴχαν σημειωθεῖ σ’ ὅλες τὶς μάχες ἀπ’ τὴ Σμύρνη ὡς τὴν Προῦσα! Οἱ Τοῦρκοι (28-3-1921) ἑξαπολύουν τρομακτικὴ ἐπίθεση. Τὴν κρίσιμη στιγμὴ μέσα ἀπ’ τὸ δάσος Χασᾶν Ντεντὲ Τεπὲ ὁρμοῦν οἱ Τσολιάδες τοῦ 5/42 τοῦ Πλαστήρα τρέποντας σὲ φυγὴ τοὺς Τούρκους (800 νεκροί, 200 αἰχμάλωτοι). Ἰούνιος 1921, ξεκινὰ μεγαλεπίβουλο σχέδιο καταστροφῆς τοῦ κεμαλικοῦ στρατοῦ ποὺ ἐφαρμόζεται λανθασμένα ἑξαντλώντας τὸ Στρατό μας ἂν καὶ οἱ Τοῦρκοι ἀνατρέπονται ἀπ’ τὴν 1η Μεραρχία τοῦ γενναίου Φράγκου καὶ τὸ θρυλικὸ 1/38 Εὐζώνων του Τζαβέλα παρὰ τὶς βαριὲς ἀπώλειες (600 νεκροὶ καὶ τραυματίες). Ἡ προέλαση συνεχίζεται στὸ ὑψίπεδο Κιουταχείας ποὺ ἤταν τὸ κλειδί. Δίνεται μία ἀπ’ τὶς δυσκολοτέρες μάχες. Οἱ Ἕλληνες νίκησαν (12-7-1921)! Οἱ Τοῦρκοι κάνουν ὑποχωρητικὸ ἑλιγμὸ 300χλμ(!!!) μέχρι τὸ Σαγγάριο γιὰ νὰ μὴν δώσουν ἄλλη μάχη καὶ κυκλωθοῦν μπροστὰ στὸ Ἐσκὴ Σεχήρ. Ξανὰ τὸ λάθος τῶν Ἑλλήνων ἐπιτελαρχῶν ποὺ δὲν διέταξαν ἔγκαιρα νὰ κυκλώσουν ἢ νὰ καταδιώξουν τὸν τουρκικὸ στρατὸ ποὺ ὑποχώρησε ἄθικτος! Ἀκολουθοῦν ἀπόρρητες συσκέψεις καὶ ἀποφάσεις Ἑλλήνων (βασιλέως, πρωθυπουργοῦ, ὑπουργοῦ, ἀρχηγοῦ ἐπιτελείου) ποὺ δημοσιεύονται ἀπό… Τούρκους! Ἡ σχεδιαζόμενη ἐκστρατεία στὸ Σαγγάριο γιὰ νὰ συντριβεῖ ὁ στρατὸς τοῦ Κεμὰλ ἤταν ἤδη καταδικασμένη. Ἀποφασίστηκε νὰ καταληφθεῖ ἡ Ἄγκυρα ἔστω κι ἂν κινδύνευε νὰ καταστραφεῖ ὁ Ἑλληνικὸς στρατὸς ποὺ ἐπιτέθηκε στὸ ἰσχυρὸ μέτωπο Δορύλαιου (Ἐσκὴ Σεχὶρ) καὶ Ἀφιὸν Καραχισάρ, τὸ διέσπασε καὶ στὶς 1-8-1921 ἐξορμὰ στὴν πιὸ ἀφιλόξενη γωνιὰ τῆς Μ. Ἀσίας, στὴν Ἁλμυρὰ Ἔρημο γιὰ νὰ αἰφνιδιάσει τοὺς Τούρκους. Ὁδοιπορία 200χλμ ἀπὸ τὴ βάση ἀνεφοδιασμοῦ μέσα στὴ σκόνη πλέον τῶν 10 ἡμερῶν, θερμοκρασία ἕως καὶ 45ο ὑπὸ τὸ μαρτύριο τῆς δίψας μὲ τροφὴ ρέγκες καὶ κρεμμύδια ἂν καὶ οἱ ἀποθῆκες Σμύρνης εἴχαν ἄφθονα τρόφιμα, μὲ δριμὺ ψύχος τὴ νύχτα. Πολλὲς μεραρχίες καλύπτουν μὲ τὰ πόδια ἀποστάσεις ἕως καὶ 250χλμ. Μὲ ἀριστεροὺς ἐξόριστους ἀπὸ τοὺς σιδηρόδρομους Ἀθηνῶν νὰ τοποθετοῦνται σὲ ἐμπιστευτικὲς θέσεις, ἐπιτελεῖα, τηλεφωνικὰ κέντρα, μονάδες ἀνεφοδιασμοῦ! Οἱ Τοῦρκοι γνωρίζουν ὅλους τους ἑλιγμοὺς τῶν Ἑλλήνων. Στὶς 10/8 οἱ καταβεβλημένοι Ἕλληνες στρατιῶτες μὲ λάθος χάρτες(!) ἐπιτίθενται γενναία ἀνατρέποντας ἄμυνες τῶν Τούρκων! 7 τουρκικὲς μεραρχίες κάνουν ἀντεπίθεση ἐναντίον 4 συνταγμάτων μας. Οἱ Τσολιάδες τοῦ 1/38 ἀποκρούουν ἠρωϊκᾶ τοὺς Τούρκους ἀναγκάζοντας τὸν Κεμὰλ νὰ πεῖ: «Ἂν ἡττηθοῦμε, Ἕλληνες θὰ μᾶς ἔχουν νικήσει». Δόθηκαν πολλὲς μάχες. Ἡ κυριότερη στὸ Καλὲ Γκρότο στὸν ἀπρόσιτο ὀρεινὸ γρανιτένιο ὄγκο, ὅπου ἤταν ὀχυρωμένοι οἱ Τοῦρκοι. Σὲ 12 ὧρες καταλήφθηκε τὸ ἀπόρθητο ὀχυρὸ ποὺ δὲν εἶχε κανένα νόημα, ἁπλὰ γιὰ τὸ γόητρο χάθηκαν ἑκατοντάδες Ἕλληνες παλικάρια! Στὶς μάχες αὐτὲς ἡ ἀνδρεία τοῦ Ἕλληνα ὑπῆρξε ἀπαράμιλλη. Καταλήφθηκαν κύριες βάσεις τῶν Τούρκων: Ταμπούρογλου, Γκιλντὶζ Ντὰγ καὶ Πολατλί. Ὕστερα ἀπὸ ἐπικὲς προσπάθειες ὁ Ἑλληνικὸς στρατὸς ἀναγκάστηκε ἀπὸ ἔλλειψη ἐφεδρειῶν νὰ συμπτυχθεῖ στὴ γραμμὴ Ἐσκὴ Σεχὶρ - Ἀφιὸν Καραχισάρ. Ἀκολουθεῖ τὸ διάστημα ἀπὸ Ὀκτώβριο 1921 μέχρι Αὔγουστο 1922 χωρὶς ἀξιόλογα γεγονότα, μὲ ὁρισμένες τουρκικὲς ἐπιθέσεις ποὺ ἀντιμετωπίστηκαν πανεύκολα. Τὸν Μάιο 1922, τὴ διοίκηση ἀναλαμβάνει ὁ ἀρχιστράτηγος Χατζηανέστης ὀργανώνοντας ἐκστρατεία κατάληψης τῆς Κωνσταντινούπολης ὡς μέσου πίεσης πρὸς τὸν Κεμάλ, ἀποσύροντας στρατεύματα τοῦ Μετώπου ποὺ διερράγη καὶ ἐγκαταλείφθηκε ἡ γραμμὴ Ἐσκὴ Σεχὴρ - Ἀφιὸν Καραχισάρ. Ἡ ματαίωση τῆς ἐπιχείρησης μὲ ἐπέμβαση τῶν Συμμάχων σήμανε τὴν ἀρχὴ τοῦ τέλους. Τὰ ἑλληνικὰ στρατεύματα ἤταν ὑποχρεωμένα νὰ ἀμύνονται σὲ γραμμὴ μετώπου μήκους 713 χλμ. παρατάσσοντας μετωπικὴ δύναμη 100.000 μόλις ἀνδρῶν διαμοιρασμένων σὲ 3 τμήματα κρούσης. Στὶς 13-8-1922 οἱ Τοῦρκοι θέλουν νὰ πάρουν τὸ Χασᾶν Μπέλ. Τὸ 5/42 τῶν Εὐζώνων τους νικᾶ ἀναγκάζοντας τὸν Τοῦρκο διοικητὴ Ρεσὰτ νὰ αὐτοκτονήσει ντροπιασμένος! Τουρκικὴ ἐπίθεση ἐκδηλώθηκε στὶς 26/8 στὴν περιοχὴ Ἀφιὸν Καραχισάρ. Ὅσο τὸ Γ΄Σῶμα παρέμενε στὶς θέσεις του, οἱ Τοῦρκοι δὲν τολμοῦσαν νὰ ἐπιτεθοῦν. Ὅρμησαν μόλις ἔγινε τὸ πρῶτο βῆμα πίσω. Ταυτόχρονα ὀπισθοχώρησε τὸ Β΄Σῶμα ἐλέγχοντας μόνο τὶς προσβάσεις πρὸς Σμύρνη. Οἱ δυνάμεις αὐτὲς μετὰ ἀπὸ σκληρὲς μάχες διασπάστηκαν. Εἶχε ἤδη ἀρχίσει ἡ ὁλοκληρωτικὴ κατάρρευση τοῦ μετώπου. Ὁ Μεσίν, βιογράφος τοῦ Κεμάλ, ἀφηγεῖται ὅτι «ἐνῶ ἡ τουρκικὴ ἄμυνα κρατιόταν ἀπὸ μία κλωστή, πληροφοροῦνται ὅτι ὁ Ἑλληνικὸς στρατὸς ὑποχωρεῖ», χωρὶς νὰ ἔχει ἡττηθεῖ, θάβοντας ὄνειρα 500 ἐτῶν! Καὶ ἡ εἰρωνεία: «Ἐὰν οἱ Ἕλληνες κρατοῦσαν ἀκόμα ἕνα τέταρτό της ὥρας, ὁ Κεμὰλ θὰ διέταζε ἀπαγκίστρωση γιὰ νὰ προλάβει τὴν καταστροφή»! Οἱ στρατιῶτες μας δὲν ὑποχωροῦν ἀλλὰ ἀποχωροῦν χωρὶς νὰ γνωρίζουν τὸ γιατί. Ἔφευγαν περνώντας ἀπ’ τὰ σημεῖα ποὺ λίγο πρὶν ἐξευτέλιζαν τὶς ὀρδὲς τοῦ Κεμάλ! Ἡ στρατιὰ τῆς Μ. Ἀσίας δὲν νικήθηκε, ΠΡΟΔΟΘΗΚΕ! Νικήθηκε τὸ ἐπιτελεῖο ἀρχηγῶν. Τὸ Ἃ΄Σῶμα Στρατοῦ ὑποχωροῦσε ἐνῶ θὰ μποροῦσε νὰ ἀνασυνταχθεῖ. Χρειαζόταν ἕνας ψυχωμένος ἡγέτης ποὺ ὁ κομματισμὸς δὲν ἐπέτρεψε. Ἀπ’ αὐτὴ τὴ στρατιὰ δημιουργήθηκε ἀργότερα ὁ Στρατὸς Ἔβρου ποὺ ὁ Κεμὰλ δὲν τόλμησε οὔτε καν νὰ ἀντικρίσει! Τὸ 22ο τάγμα τοῦ Γ΄Σώματος στρατοῦ κατὰ διαταγὴν δὲν ρίχτηκε ποτὲ στὶς μάχες, κάνοντας τοὺς παρατηρητές! Οἱ Τσολιάδες τοῦ Πλαστήρα ἀναλαμβάνουν χρέη προστάτη τῆς Στρατιᾶς ποὺ ἀποχωρεῖ, ἀποκρούοντας ἐπιθέσεις τῶν Τούρκων ποὺ τὶς ἑπόμενες μέρες πραγματοποιοῦν βαθιὲς διεισδύσεις. Πίσω ἀπ’ τοὺς Τούρκους ἀκολουθοῦν οἱ πελεκοφόροι τοῦ Κεμὰλ γιὰ ὅποιον Τοῦρκο δειλιάσει. Λίγες ἀξιόμαχες Ἑλληνικὲς μονάδες ἀντιστέκονται! Εἶναι αὐτοὶ ποὺ ἀπὸ τὴν πρώτη μέρα τῆς ἐκστρατείας βρίσκονταν στὴν 1η γραμμή. Δίνουν τὴ μάχη τοῦ Ἀφιόν. Τὸ 5/42 καὶ τὸ ἀπόσπασμα τοῦ Λούφα ἀποκρούουν καὶ πανικοβάλουν τοὺς Τούρκους ἑξαπολύοντας ἀντεπιθέσεις. Οἱ στρατιῶτες μας ἂν καὶ ἀποχωροῦσαν δίνουν μάχες νηστικοί, μεγαλουργοῦν ὅπως στὸ Χαμοὺρ Κίρκ. Ἡ ἀνεξάρτητη μεραρχία μας, πορευόμενη πρὸς Κιουτάχεια ἀποδεκατίζει σὲ 12 ὧρες τὸ 53ο τουρκικὸ σύνταγμα διασώζοντας χιλιάδες πρόσφυγες! Ἡ 13η Μεραρχία ζεῖ τραγικὲς στιγμὲς μὲ μεγάλες ἀπώλειες δίνοντας ἠρωϊκὴ τιτανομαχία στὶς χαράδρες τοῦ Ἀλῆ Βεράν. Παλικαρίσια μάχονται ὁ οὐλαμὸς ἐφέδρων, τὸ 26ο σύνταγμα. Ἡ διαταγὴ ὅμως ποὺ ἔφθανε ἤταν νὰ «ὀπισθοχωρήσουν ἀκροποδητί»! Ὅσοι δὲν ὑπάκουσαν προτίμησαν νὰ πεθάνουν πολεμώντας. Δίνουν μάχες στὸ Οὐσάκ, ἀνατρέποντας προσωρινὰ στὸ Ἀκτᾶς καὶ στὸ Σαλιχλὴ τοὺς Τούρκους ποὺ ὑπέστησαν βαριὲς ἀπώλειες. Ἐκεῖ κρίθηκαν ὅλα γιατί θὰ μποροῦσε νὰ εἶχε συντριβεῖ ἡ τουρκικὴ ἐπίθεση. Ὁ Κεμὰλ ἤθελε νὰ ἀναμετρηθεῖ μὲ τοὺς Ἕλληνες ποὺ ἀποχωροῦσαν γιατί δὲν τοὺς εἶχε νικήσει. Ἤθελε νὰ κερδίσει ἔστω καὶ μία μάχη! Ἔνοιωθε ἡττημένος ἂν καὶ εἶχε κατακτήσει τὴ Μ. Ἀσία! Στὰ Μουδανιὰ μὲ τὶς πονηριὲς τῶν Γάλλων πιάστηκαν 10.000 Ἕλληνες στρατιῶτες αἰχμάλωτοι. Τὶς τελευταῖες μέρες πολεμοῦσαν μὲ θάρρος ἀψηφώντας τὶς τουρκικὲς ὀρδὲς μόνοι οἱ Τσολιάδες τοῦ Πλαστήρα καὶ μερικοὶ γενναῖοι ἀξιωματικοί, ἐνῶ ὁλόκληρες μεραρχίες ἀποχωροῦσαν. Τὸ τέλος τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Μικρασίας σήμανε. Στὶς 5-9-1922 οἱ Ἕλληνες στρατιῶτες εἴχαν φύγει. Τὸ Γ΄Σῶμα ἤταν σχεδὸν ἀνέπαφο. Τελευταῖοι φεύγουν οἱ Τσολιάδες τοῦ Πλαστήρα. Οἱ Τοῦρκοι δειλιάζουν μόνο ποὺ τοὺς βλέπουν. Ὁ Πλαστήρας εἶχε ζητήσει «ἄδεια» νὰ ἀναχαιτίσει τοὺς Τούρκους κρατώντας ἐλεύθερη τὴν Ἰωνία μὲ 1500 ἄνδρες ποὺ διέθετε καὶ μία μόνο Μεραρχία! Δὲν τοῦ ἐπετράπη! «Κρυφὰ» δίνουν ἕνα τελευταῖο καλὸ μάθημα στοὺς τσέτες (147 νεκροὶ) ποὺ κυνηγοῦσαν ἀμάχους πρόσφυγες στὸ Σταυρὸ πρὸς Τσεσμέ. Ἂν δὲν βιαζόταν ἕνας Ἕλληνας λοχίας νὰ πυροβολήσει θὰ πιανόντουσαν ὅλοι οἱ τσέτες στὴ φάκα! Καραβάνια προσφύγων κατέφθασαν στὴν Ἑλλάδα. Χιλιάδες Ἑλλήνων τῆς Μ. Ἀσίας ποὺ δὲν προλαβαν νὰ διαφύγουν, ἐξοντώθηκαν ὁμαδικὰ ἀπὸ τοὺς Τούρκους. Οἱ ὑλικὲς καταστροφὲς ἀνεπανόρθωτες. Ἡ Μικρὰ Ἀσία ἐκκενώθηκε, ἂν καὶ χίλια χρόνια πρὶν ἀπὸ τὸ 1922 οἱ Ἕλληνες τῆς Μ. Ἀσίας ὑπερέβαιναν τὰ 25 ἑκατομμύρια! Ἡ ἀλησμόνητη πατρίδα θὰ ἔμενε ὀρφανή, τουρκεμένη.
Ἐπίλογος: «…στὴ Μ. Ἀσία δὲν ἡττήθη ὁ γενναῖος Ἑλληνικὸς στρατός. Ἡ πολιτικὴ ἡγεσία τοῦ ἡττήθη…» (Κεμὰλ Ἀτατοὺρκ – Ἐθνοσυν/σῆ Ἄγκυρας).
Πηγή:Ἑλληνισμὸς-Ὀρθοδοξία