Ζητήματα τυπικοῦ: Εἶναι λανθασμένο νὰ ψέλνεται μετὰ τὴν ἀκολουθία τοῦ «Ἀκαθίστου» τὸ «Ἄσπιλε», διότι εἶναι ἀνάγνωσμα στὴν ἀκολουθία τοῦ «Ἀποδείπνου»!

Γράφει ὁ Ἰωάννης Χατζηδιγενῆς, Θεολόγος

Θὰ ἤθελα νὰ κάνω ὁρισμένες σημειώσεις, ἐξ ἀφορμῆς μίας καθιερωμένης ἀλλὰ λανθασμένης τακτικῆς πολλῶν ἱεροψαλτῶν. Μετὰ τὴν ἀκολουθία τοῦ «Ἀκαθίστου Ὕμνου» στὴν Ὑπεραγία Θεοτόκο, συνεχίζεται τὸ δεύτερο μέρος τῆς ἀκολουθίας τοῦ Ἀποδείπνου. Οἱ περισσότεροι ἐν Ἑλλάδι ἱεροψάλτες, ἀντὶ τοῦ ὀρθοῦ νὰ ἀναγνώσουν, ἀπαγγέλουν ἐμμελῶς τὴν Εὐχὴ «Ἄσπιλε» εἰς τὴν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον τοῦ Μοναχοῦ Παύλου τῆς Μονῆς Εὐεργέτιδος, καθὼς καὶ τὴν Εὐχὴ «Καὶ δὸς» εἰς τὸν Κύριον ἠμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, τοῦ Ἀντιόχου Μοναχοῦ τοῦ Πανδέκτου. Μία ἐνέργεια ποὺ δὲν τὴν βρίσκουμε οὔτε στὴν χιλιόχρονη Ἁγιορειτική Παράδοση, ἀλλὰ οὔτε σὲ Μοναστήρια ποὺ συνεχίζεται διὰ μέσου τῶν αἰώνων ἡ...

κοινοβιακὴ τάξις καὶ ζωή.

Σοβαρὸς κίνδυνος ἐμπεριέχεται στὴν ἐμμελῆ ἀνάγνωση, καὶ ἔχει ὑπεισέλθει τὸ ὑποκειμενικὸ στοιχεῖο τῆς ψαλμωδίας. Πρόκειται γιά λανθασμένη ἐνέργεια, καί συνήθως παρατηρεῖται διά τῆς ἐπιδείξεως μουσικῶν καὶ ψαλτικῶν ἱκανοτήτων τοῦ ἀναγνώστου εἰς βάρος τῆς ἐννοίας τοῦ κειμένου, κατὰ τὴν ἐμμελῆ ἀνάγνωση!

Πολλοὶ διερωτῶνται γιατί στὸ Ἅγιον Ὅρος, στὰ Μοναστήρια καὶ σὲ κάποιες λιγοστὲς Ἐνορίες ποὺ δὲν ἐπιζητοῦν τὸν «τζερτζελέ», οἱ ἀκολουθίες εἶναι κυρίως προσευχητικές, πνευματικὲς καὶ κατανυκτικές. Ὁ χρόνος σὲ ἕναν σοβαρὸ ἱερὸ χῶρο, κυλάει δίχως νὰ μετρᾶς τὰ λεπτὰ καὶ νὰ κοιτᾶς τὸ ρολόϊ, καθὼς δὲν ἐπιθυμεῖς νὰ τελειώσει ἡ ἀκολουθία!

Ἡ ψαλμωδία ἑνὸς Μοναχοῦ σὲ ἕνα Μοναστήρι ἢ ἑνὸς Ψάλτη μὲ πνευματικὸ διαμέτρημα  σὰν τοῦ Παπαδιαμάντη καὶ τοῦ Μωραϊτίδη (οἱ ὁποῖοι γνώριζαν καλὰ μαζὶ μὲ τοὺς μουσικοὺς φθόγγους τῶν βυζαντινῶν τους κειμένων στὸ Ἀναλόγιο, νὰ κρατᾶνε καὶ τὸ κομποσχοίνι γιὰ νὰ ψελλίζουν τὴν «νοερὰ προσευχὴ» τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ), εἶναι συνήθως κατανυκτικὴ διότι ὁ Μοναχὸς εἶναι ὑποτακτικὸς καὶ ἀναλόγως ὁ εὐλαβὴς Ψάλτης ἔχει ὑποταγμένο φρόνημα στὶς Ἐντολὲς τοῦ Χριστοῦ. Ἔχει τὸν Γέροντά του ὁ Μοναχὸς ποὺ κάθε τόσο τὸν παρατηρεῖ καὶ τὸν πρετρέπει σὲ ταπεινὸ ὕφος καὶ ἦθος. Ἔχει τὸν πνευματικό του πατέρα ὁ εὐλαβὴς Ψάλτης, καὶ μὲ φόβο Θεοῦ προσπαθεῖ νὰ βοηθήσει τοὺς πιστοὺς στὸ νὰ ἔχουν καλὴ προσευχὴ ὡς ἐκκλησίασμα.

Ἡ χρήση μουσικῶν κειμένων παλαιῶν διδασκάλων, δοκισμένων στὸν χρόνο, ἀποτελεῖ καταλυτικὸ παράγοντα στὴν προσευχητικὴ ἀτμόσφαιρα. Τὸ ἁπλὸ παραδοσιακὸ ἰσοκράτημα ποὺ ἀπέχει ἀπὸ τὸ δυτικὸ ἄκουσμα, δημιουργεῖ ἰδανικὴ πνευματικὴ συνθήκη.

Ὡς ἀπαύγασμα, ἔπειτα ἀπὸ μία ἀνάλογη πνευματικὴ ἀντιμετώπιση, τὸ μουσικὸ ἀποτέλεσμα τῆς ψαλμωδίας εἶναι ἄκρως προσευχητικό. Ἀπουσιάζει τὸ ἐπιτηδευμένο, τὸ περήφανος ὕφος, οἱ ἄτακτες φωνές, τὰ μεγάφωνα ποὺ μὲ τὴν ὑπερβολικὴ ἔνταση τοῦ ἤχου μετατρέπουν τὸν ἱερὸ χῶρο σὲ αἴθουσα κοσμικῆς ἐκδήλωσης…

Ὅπως ἔλεγε καὶ ὁ ἀείμνηστος ἱεροψάλτης Ἐμμανουὴλ Περσυνάκης, μεταφέροντας τὰ λόγια τοῦ Ἁγίου Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου: «Στὸ ἀναλόγιο δὲν κάνουμε ποτὲ παρατηρήσεις», καί «Ἡ ἀτομικὴ ψαλμωδία πρέπει νὰ γίνεται ὁμαδικὴ μελωδία».

«ΚΑΝΩΝ ΟΕ' τῆς ΣΤ' Οἰκουμενικῆς Συνόδου 

«Τοὺς ἐπὶ τὸ ψάλλειν ἐν ταῖς ἐκκλησίαις παραγινομένους βουλόμεθα, μήτε βοαῖς ἀτάκτοις κεχρῆσθαι καὶ τὴν φύσιν πρὸς κραυγὴν ἐκβιάζεσθαι, μήτε τι ἐπιλέγειν τῶν μὴ τῇ ἐκκλησίᾳ ἀρμοδίων τε καὶ οἰκείων· ἀλλὰ μετὰ πολλῆς προσοχῆς καὶ κατανύξεως τὰς ψαλμῳδίας προσάγειν τῷ τῶν κρυπτῶν ἐφόρῳ Θεῷ. Εὐλαβεῖς γὰρ ἔσεσθαι τοὺς υἱοὺς Ἰσραὴλ τὸ ἱερὸν ἐδίδαξε λόγιον (84).»

Ἐπίσης ὁ Ἅγιος Νικόδημος σὲ σχόλιό του στὸν ΟΕ' Κανόνα τῆς ΣΤ' Οἰκουμενικῆς Συνόδου (Πηδάλιον), γράφει:
«Δι' ὅ καὶ ὁ θεῖος Χρυσόστομος (ὁμιλ. εἰς τό, εἶδον τὸν Κύριον καθήμενον ἐπὶ θρόνου σελ. 120. τόμ. ε'.) ἐμποδίζει πολλὰ τὰς θυμελικὰς ψαλμῳδίας, τὰς ὀρχήσεις τῶν χειρονομούντων, καὶ τὰς ἐκτεταμένας βοάς, καὶ ἀτάκτους φωνάς· ἑρμηνεύων γὰρ τὸ ψαλμικὸν ἐκεῖνο, δουλεύσατε τῷ Κυρίῳ ἐν φόβῳ, σφορδρότατα μὲν ἐλέγχει ἐκείνους, ὁποῦ ἀνακατόνουσι μὲ τὰ πνευματικὰ ᾄσματα, τὰ ἐξωτερικὰ τῶν θεάτρων σχήματα, καὶ θέσεις, καὶ ἀσήμους φωνὰς (ὁποῖα εἶναι καὶ τώρα τὰ τερερίσματα, καὶ νενανίσματα, καὶ τὰ ἄλλα ἄσημα λόγια) καὶ λέγει, ὅτι ταῦτα εἶναι ἴδια, ὄχι τῶν δοξολογούντων τὸν Θεόν, ἀλλὰ τῶν παιζόντων, καὶ ἀνακατονόντων τὰ τῶν δαιμόνων παίγνια μὲ τὴν ἀγγελικὴν δοξολογίαν· διδάσκει δὲ διὰ πολλῶν, ὅτι πρέπει μὲ φόβον καὶ συντετριμμένην καρδίαν νὰ ἀναπέμπωμεν τὰς δοξολογίας εἰς τὸν Θεόν, ἵνα αὕται γένωνται εὐπρόσδεκτοι, ὡς εὐῶδες θυμίαμα. Ἐπαινετὰ δὲ τῇ ἀληθείᾳ καὶ λόγου παντὸς ἄξια εἶναι καὶ ἐκεῖνα ὁποῦ λέγει ὁ σοφώτατος Μελέτιος ὁ Πηγᾶς ἐν τῷ γ'. περὶ χριστιανισμοῦ, γράφων. «Ὥσπερ οὖν τὸ σεμνὸν καὶ σύμμετρον τῆς μουσικῆς εὐπρόσιτον διὰ τὸ ἀκμαιοτέρας κατασκευάζειν τὰς καρδίας, οἶον ἀνασπῶσαν τὴν ψυχὴν τοῦ σώματος. Ἁρμονία γὰρ τῷ πνεύματι οἰκειότατον, μέσην ἔχουσα φύσιν, σώματός τε παχύτητος, καὶ πνεύματος ἀϋλότητος. Οὕτω πάλιν ὑπέρμετρος μουσική, καὶ τῷ ἡδεῖ παρὰ τὸ μέτρον ἐνασχολουμένη, οὐχ ἡδύνει, ἀλλ' ἐκλύει... διὰ τοῦτο γὰρ καὶ φωνὰς μόνον τῶν ἀνθρώπων ἀποδεχόμενοι ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, ὡς φύσει ἐνυπαρχούσας καὶ ἀπεριέργους, τὰ δι' ὀργάνων κρούματα καὶ ἐμπνεύματα ἀποδιοπομποῦσιν ὡς περιεργωδέστερα οἱ θεῖοι Πατέρες»· τὰ ὁποῖα ἀγωνίζονται νὰ ἐμβάσουν πάλιν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τινὲς τῶν τωρινῶν μουσικῶν μὲ τὰ ὀργανοειδῆ αὐτῶν ᾄσματα. Τὰ δὲ τερερίσματα καὶ νενανίσματα τὰ ψαλλόμενα, δὲν φαίνονται νὰ ᾖναι παλαιά, ἀλλὰ νεωτερικά· καθ' ὅτι εἰς τὰ ἐπιγραφόμενα τῷ Δαμασκηνῷ Ἰωάννῃ, καὶ τοῖς ἄλλοις παλαιοῖς μουσικοῖς πονήματα, δὲν εὐρίσκονται τοιαῦτα ἄσημα λόγια καὶ κρατήματα, φαίνονται δὲ νὰ ἄρχισαν ἀπὸ τὸν καιρὸν Ἰωάννου τοῦ Κουκουζέλους. Ἀλλὰ τὰ κρατήματα ὁποῦ οἱ τωρινοὶ ψάλται ψάλλουσιν ἐν ταῖς ἀγρυπνίαις, μὲ τὸ νὰ ᾖναι διπλᾶ, πολλάκις δὲ καὶ τριπλᾶ τοῦ κειμένου, ἀηδῇ τῇ ἀληθείᾳ καὶ ὀχληρὰ γίνονται κοντὰ εἰς τοὺς εὐλαβεῖς ἀκροατάς· δι' ὅ παρακαλοῦμεν τοὺς κανονικοὺς ψάλτας νὰ τὰ ψάλλουν σύντομα, διὰ νὰ ᾖναι ἐνταυτῷ καὶ νοστιμώτερα, καὶ διὰ νὰ μείνῃ καὶ καιρὸς νὰ γίνεται ἀνάγνωσις, καὶ οἱ Κανόνες νὰ ψάλλωνται ἀργότερα, εἰς τὰ ὁποῖα στέκεται ὅλος ὁ τῆς ἀγρυπνίας ψυχικὸς καρπός. Λέγουσι δέ τινες, ὅτι τὰ ἄσημα ταῦτα τερερίσματα ἐδέχθησαν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν, ἵνα διὰ τῆς ἠδονῆς των ἔλκωσι τὸν ἁπλοῦν λαόν.»