Τὸ ἔθιμο τῶν «λαζάρων»

Τὸ Σάββατο τοῦ Λαζάρου (ὁ λαὸς τὸν λέγει καὶ “Φτωχολάζαρο”) τηρεῖται τὸ ἔθιμο τῶν “λαζάρων”. Στὴν Μακεδονία μικρὰ κορίτσια, οἱ “λαζαρίνες”, ντυμένα μὲ παραδοσιακὲς στολὲς γυρίζουν στὰ σπίτια κρατώντας καλαθάκια, ὅπου βάζουν τὰ φιλοδωρήματα, κυρίως τὰ εἰδικὰ γιὰ τὴν ἡμέρα κουλούρια ἢ αὐγά, καὶ τραγουδώντας τὸ τραγούδι:

 “Ξύπνα, Λάζαρε, καὶ μὴ κοιμᾶσαι…”.

Σὲ ἄλλα μέρη τῆς Ἑλλάδος τὰ παιδιά, κατὰ τοὺς “ἀγερμούς”, κρατοῦν εἰκονικὲς παραστάσεις τοῦ Λαζάρου ἢ -παλαιότερα- εἰδικὰ κουλούρια ποὺ ζύμωναν οἱ μητέρες σὲ σχῆμα ἀνθρώπου σπαργανωμένου καὶ λέγονταν “Λαζάροι”. Κατὰ τόπους τὸ ἔθιμο αὐτὸ τηρεῖται τὴν Κυριακὴ τῶν Βαΐων. Σύμφωνα μὲ τὸν Μ. Μερακλή, «ἐπιδιωκόμενος σκοπὸς τῶν ἀγερμῶν αὐτῶν ἦταν ἠ εξασφάλιση της καλῆς σοδειᾶς».

Στὴν Κύπρο ὑπῆρχε καὶ δραματοποίηση τῆς ἱστορίας τοῦ Λαζάρου. Ἕνα παιδί, ποὺ τὸ ἕντυναν ὁλόσωμο μὲ “σιμιλλούδκια” (κίτρινα λουλούδια), παρίστανε τὸν Λάζαρο. Τὸ περιέφεραν κατὰ τοὺς ἀγερμοὺς καί, ὅταν τραγουδοῦσαν τὰ ἄλλα παιδιά, αὐτὸ ἦταν ξαπλωμένο καταγῆς, παριστάνοντας τὸν πεθαμένο. Σηκωνόταν, ὅταν τοῦ ἔλεγαν “Λάζαρε, δεῦρο ἔξω”.

Οἱ παραδόσεις τῆς φυλῆς μας φέρουν τὸν Λάζαρο ὅτι δὲν γέλασε ποτὲ μετὰ τὴν....

ἀνάστασή του (“ἀγέλαστος Λάζαρος”), διότι στὸν Ἅδη εἶχε δεὶ «δείματα αἰώνια»,αἰώνιους φόβους. Μόνο μία φορὰ γέλασε φιλοσοφώντας, ὅταν εἶδε κάποιον νὰ κλέβει πήλινο σκεῦος καὶ τοῦ εἶπε: «Τὸ ἕνα χῶμα κλέβει τὸ ἄλλο».

Τὴν εὔσημο ἡμέρα τῶν Βαΐων διανέμονται στοὺς πιστοὺς βάγια, τὰ ὁποία ἔχουν φέρει οἱ ἴδιοι στὴν ἐκκλησία. Σὲ μερικὰ μέρη τὰ φέρνουν νιόπαντρες κυρίες, διότι ὁ λαὸς ἀποδίδει στὰ βάγια δύναμη γονιμοποιό, ἀκόμη καὶ θεραπευτικὴ καὶ ἀποτρεπτική του κακοῦ. Πρὶν ἀπὸ τὴν διανομὴ ὁ ἱερέας ἔχει διαβάσει τὴν εὐχὴ “εἰς τὸ εὐλογῆσαι τὰ βαΐα”, μὲ τὴν ὁποία παρακαλοῦμε τὸν Χριστὸ νὰ διατηρήσει καὶ διαφυλάξει ἐμᾶς, ποὺ κατὰ μίμηση τῶν παιδιῶν τῆς Ἱερουσαλὴμ κρατοῦμε βαΐα καὶ κλάδους δένδρων καὶ τοῦ προσφέρουμε τὸ Ὡσαννά.

Ἐπιστρέφοντας στὸ σπίτι κρεμοῦμε τὰ βάγια στὸ εἰκονοστάσι. Σὲ μερικὰ μέρη, πρὶν τὰ κρεμάσουν στὸ εἰκονοστάσι, κτυπιοῦνται γιὰ τὸ καλὸ μεταξύ τους, «σὰν σὲ χαιρετισμό», κάτι ποὺ εἶναι «διεθνὴς (καὶ ἀρχαία) μαγικὴ λαϊκὴ ἐνέργεια, γιὰ τὴ μετάδοση βλαστικῆς ἀνανεωτικῆς δύναμης καὶ ὑγείας ἢ καὶ γονιμότητας». Στὰ χωράφια ἐπίσης «βατσάζουν» (χτυποῦν μὲ τὸ βάγιο) τὰ δένδρα, τὰ κλήματα καὶ τὰ ζῶα «γιὰ τὸ καλό».

Τὴν Κυριακὴ τῶν Βαΐων, κατὰ τοὺς “ἀγερμούς”, τὰ παιδιὰ τραγουδοῦν τὸ τραγούδι:

“Βάγια, βάγια τοῦ Βαγιοῦ, τρῶνε ψάρι καὶ κολιοῦ καὶ τὴν ἄλλη Κυριακὴ τρῶνε τὸ παχὺ ἀρνί”.

Τὴν ἴδια ἡμέρα συνηθίζεται νὰ γίνεται πάλι κάποια ἐπαφὴ μὲ τοὺς νεκρούς, ὅπως ἀπαιτεῖ ὁ νεκρὸς στὸ σχετικὸ μοιρολόγι:

“Παιδί μοῦ σὲ παρακαλῶ και via εντολὴ σ’ ἀφήνω, στεῖλε μου τῶν Βαγιῶ κλαρὶ καὶ τὴ Λαμπρὴ λαμπάδα καὶ τὸ Μεγάλο Σάββατο τὰ ροῦχα μου ν’ ἀλλάξω, γιὰ νὰ σηκώσω Ἀνάσταση μὲ τοὺς νεκροὺς ἀντάμα”.

(ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Ἀρχιμ. Εἰρηναίου Χατζηεφραιμίδη Ὀρθοδοξία καὶ Πολιτισμός,  ἔκδ. Σταμούλη )

πεμπτουσία