Τί σημαίνει ὁ ὅρος ποὺ θέτει ἡ Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας γιὰ «Ὀρθόδοξο προσανατολισμὸ» τοῦ Μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν

Γράφει ὁ Ἡρακλῆς Ρεράκης, Καθηγητὴς Παιδαγωγικῆς –

Χριστιανικῆς Παιδαγωγικῆς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ ΑΠΘ

Στὸ Μέγα Λεξικὸν τῆς Ἑλληνικῆς γλώσσας τοῦ Δ. Δημητράκου (τόμ. 10), «ὀρθόδοξος» εἶναι «ὁ  ἔχων ὀρθὴν γνώμην, ὀρθὴν δοξασίαν, ὁ ὀρθῶς πιστεύων, ὁ διατηρῶν τὴν ὀρθὴ πίστη, ὁ τὰς παραδόσεις τῆς ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εὐλαβούμενος, ὁ ἀκολουθῶν τὰ καθιερωμένα ἢ τὴν πρωταρχικὴ μορφὴ τῆς θεωρίας τοῦ δόγματος». Ἐπίσης, ὁ ὅρος «προσανατολισμός», ἀπὸ τὸ «προσ-ἀνατολίζω», σημαίνει προσδιορισμὸς ἢ στροφὴ τῆς θέσης ἢ τῆς πορείας κάποιου γιὰ νὰ λάβει ὁρισμένη κατεύθυνση. Ἡ Ἐκκλησία θέλει τὸ Μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν (ΜτΘ) νὰ ἔχει Ὀρθόδοξο Προσανατολισμό. Τὸ ΜτΘ εἶναι μία διδασκαλία πρὸς τοὺς μαθητές. Παράγοντες τῆς διδασκαλίας ἐκτὸς ἀπὸ τὸν διδάσκοντα καὶ τοὺς μαθητές, εἶναι ἡ...

διδακτέα ὕλη. Ἡ ὕλη περιλαμβάνεται στὰ σχολικὰ βιβλία καὶ καθορίζεται ἀπὸ τὸ ἑκάστοτε Ἀναλυτικὸ Πρόγραμμα ἢ τὸ λεγόμενο Πρόγραμμα Σπουδῶν, ξεχωριστὸ γιὰ κάθε μάθημα, ποὺ ἀποτελεῖ τὴν ἀφετηρία καὶ τὸν κατευθυντήριο ἄξονα τοῦ κάθε σχολικοῦ μαθήματος, ἑπομένως καὶ τοῦ Μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν. Ἡ ἐπιτυχία τῶν στόχων του ἐξαρτᾶται, κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος, ἀπὸ τὸν τρόπο ποὺ ὀργανώνεται ἡ διδασκαλία καὶ ἡ μάθησή του. Μὲ σωστὰ διαμορφωμένο Πρόγραμμα Σπουδῶν, τὸ ΜτΘ ἀναδεικνύεται βασικὸ μέσο παραγωγῆς γνώσεων, πνευματικῶν ἀρχῶν, στάσεων, προτύπων, συναισθημάτων καὶ βιωμάτων. Γιὰ νὰ ἔχει ὀρθόδοξο προσανατολισμὸ ἑπομένως τὸ Ἀναλυτικὸ Πρόγραμμα εἶναι ἀνάγκη νὰ εἶναι σύμφωνο μὲ τὶς ὀρθόδοξες χριστιανικὲς ἀλήθειες καὶ τὰ πρότυπα, ποὺ ἐκφράζουν τὴ ζῶσα ἐκκλησιαστικὴ παράδοση.

Ὁ ὀρθόδοξος τρόπος ζωῆς ἀποτελεῖ τὸ χαρακτηριστικότερο, ζωντανότερο καὶ δυναμικότερο στοιχεῖο τῆς ἑλληνικῆς πολιτισμικῆς καὶ κοινωνικῆς συνείδησης καὶ δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ τὸ στερηθοῦν οἱ νέοι μας στὴ σχολική τους μόρφωση. Ὀρθόδοξος προσανατολισμὸς δὲν σημαίνει ἀπλή θεωρητική καὶ πληροφοριακὴ ἐνημέρωση τῶν μαθητῶν γιὰ τὰ περὶ τῆς Ὀρθοδοξίας, οὔτε ἕνα μεῖγμα ἀληθειῶν καὶ προτύπων ὅλων τῶν θρησκειῶν, ἀλλὰ μία βιωματικὰ πνευματικὴ καὶ κοινωνικὴ μόρφωση καὶ ὁλοκλήρωση τῆς προσωπικότητας τῶν μαθητῶν, στὸ πλαίσιο τῆς ἀνάπτυξης τῆς ὀρθόδοξης θρησκευτικῆς τους συνειδήσεως, ποὺ νὰ συνάδει καὶ νὰ ἀνταποκρίνεται πλήρως πρὸς τὶς ἀρετὲς τῆς χριστιανικῆς ζωῆς μὲ τὶς ὁποῖες ἔχει ἐμποτιστεῖ ὁ ἑλληνικὸς πολιτισμός. Ἕνα ΜτΘ, μὲ ὀρθόδοξο χαρακτήρα καὶ κατεύθυνση, ἐπίσης, δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι, ὅπως ἰσχυρίζονται ὁρισμένοι μόνον ὀρθολογικὸ - γνωσιολογικὸ ἢ μόνον κοινωνικό, ἀλλὰ ἐκ τῶν πραγμάτων εἶναι ἀνάγκη νὰ ἀφορᾶ σὲ ὁλόκληρο τὸν ἄνθρωπο καὶ νὰ στοχεύει στὴ νοηματοδότηση καὶ σύνδεση τῆς ζωῆς τῶν νέων μὲ τὸ θεανθρωποκεντρικὸ μήνυμα τῆς Ὀρθοδοξίας.

Ἑπομένως, οἱ συντελεστὲς ἢ οἱ συντάκτες ἑνὸς Προγράμματος Σπουδῶν τοῦ ΜτΘ, μὲ ὀρθόδοξο προσανατολισμό, ὀφείλουν νὰ λαμβάνουν ὑπόψη τὶς παρακάτω δύο προϋποθέσεις:

1. Τὸ γεγονός, ποὺ ἔχει ἤδη ἐπισημανθεῖ τὰ τελευταία χρόνια, ὄχι μόνο στὴν Ἑλλάδα ἀλλὰ καὶ στὶς ἄλλες εὐρωπαϊκὲς χῶρες, ὅτι ἔχει δοθεῖ ὑπέρμετρη βαρύτητα στὸν ἐπιστημονικὸ χαρακτήρα τοῦ σχολείου καὶ στὴν παροχὴ ἐπιστημονικῆς γνώσεως, ἐνῶ ταυτόχρονα ἔχει ἀτονίσει ἡ παιδευτική του λειτουργία καὶ ἡ ψυχοπλαστική του ἀποστολή. Στὸ πλαίσιο αὐτό, τὸ ὀρθόδοξο ΜτΘ, ἀντίθετα ἀπὸ τοὺς σκόπιμους ἰσχυρισμοὺς ὁρισμένων, δὲν εἶναι ἁπλῶς ἕνα γνωστικὸ καὶ ἐπιστημονικὸ ἀντικείμενο, ἀλλὰ ἔχει κυρίως θεολογικὸ καὶ παιδευτικὸ χαρακτήρα. Ἐξάλλου, ἡ θεωρητικὴ καὶ διανοητικὴ μόνον κατεύθυνση τῆς διδασκαλίας τοῦ ΜτΘ στὰ σχολεῖα, ἀποτελεῖ ἕναν κίνδυνο οὐσιαστικῆς παραμόρφωσης τῆς Ὀρθόδοξης πίστεως, διότι ἔτσι καλλιεργεῖται ἐπίσημα στὴ συνείδηση τῶν νέων μία ἐπικίνδυνη γιὰ τὴν ἀνάπτυξη τῆς θρησκευτικότητάς τους ἀντίφαση μεταξὺ θεωρίας καὶ πράξης. Οἱ νέοι ἀξίζει νὰ μαθαίνουν ὁλόκληρη καὶ ἀκέραιη τὴν ὀρθόδοξη ἀλήθεια, ὅτι, δηλαδή, ἡ θεωρητικὴ διδασκαλία συνοδεύεται ἀπαραίτητα ἀπὸ τὴν πρακτική της ἐφαρμογή, σύμφωνα μὲ τὸ «ὃς δ΄ ἂν ποιήση καὶ διδάξη οὗτος μέγας κληθήσεται». Διαφορετικά,  τὸ σχολεῖο δὲν θὰ ἐφαρμόζει τὸ νομοθετικὸ πλαίσιο, ἀφοῦ δὲν θὰ βοηθᾶ τὸ μαθητὴ «νὰ διακετέχεται ἀπὸ πίστη στὰ γνήσια στοιχεῖα τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς παράδοσης».

2. Ὅτι ἕνα ΜτΘ, μὲ ὀρθόδοξο προσανατολισμό, ἀκολουθώντας τὴν ὁλόπλευρη καλλιέργεια καὶ ἀνάπτυξη τῶν μαθητῶν, ποὺ ἀποτελεῖ βασικὴ πτυχὴ τοῦ σκοποῦ τῆς Παιδείας μας, δὲν μπορεῖ νὰ υἱοθετεῖ μονομέρειες, ἀλλὰ νὰ ἐπιδιώκει τὴ σύμπλευση τοῦ ὑλικοῦ μὲ τὸ πνευματικό, τοῦ ἀνθρώπινου μὲ τὸ θεῖο, τῆς θεωρίας μὲ τὴν πράξη καί, ἑπομένως, τῆς ἀνθρώπινης γνώσης μὲ τὴ θεία γνώση, μὲ στόχο τὴν ἐπιτυχή πνευματικὴ ὁλοκλήρωση τῶν μαθητῶν, στὸ πλαίσιο τῆς θεανθρωποκεντρικότητας. Ἑπομένως, ὁποιαδήποτε δομικὴ ἀλλαγή, στὰ ὅρια τῶν προγραμματικῶν κατευθύνσεων, ποὺ θὰ ἐπιδίωκε τὴν ἀλλοίωση αὐτοῦ τοῦ δυναμικοῦ ὀρθόδοξου προσανατολισμοῦ καὶ χαρακτήρα τοῦ ΜτΘ, θὰ μποροῦσε νὰ τραυματίσει τὴ θεολογική, ἠθικοπνευματικὴ καὶ κοινωνικοπολιτισμικὴ του λειτουργία, σὲ βάρος τῆς ὁλόπλευρης καὶ ἁρμονικῆς ἀνάπτυξης τῶν νέων.

Μὲ βάση τὶς παραπάνω θέσεις, ἡ σύνταξη ἑνὸς Προγράμματος Σπουδῶν, μὲ ὀρθόδοξη κατεύθυνση εἶναι ἀνάγκη νὰ περιέχει:

1. Τὴν ποιοτικὴ καὶ σὲ βάθος ἀγωγὴ καὶ μόρφωση τῶν νέων «ἐν παιδεία καὶ νουθεσία Κυρίου», μὲ «νοῦν Χριστοῦ», μὲ ὀρθόδοξο χριστιανικὸ τρόπο ζωῆς, μὲ κριτικὴ σκέψη καὶ πνευματικὴ διάκριση. Ἔτσι θὰ εἶναι σὲ θέση, στὴν κρίσιμη, ἀπὸ πνευματικῆς πλευρᾶς, ἐποχὴ τῆς Παγκοσμιοποίησης, ἀφενός, νὰ βρίσκονται σὲ συνεχή ἠθικοπνευματικὴ ἐγρήγορση καὶ νὰ ἀντιστέκονται στὸ κακὸ καὶ σὲ διάφορους μηχανισμοὺς ἀλλοτρίωσης καὶ ἐπιβολῆς καί, ἀφετέρου, νὰ ζοῦν στὸ πλαίσιο τῆς ἀγάπης καὶ τῆς προσφορᾶς μέσα στὸ ὀρθόδοξο πολιτισμικὸ καὶ κοινωνικό τους περιβάλλον.

2.  Τὶς ὀρθόδοξες θεολογικὲς γνώσεις, ποὺ θὰ βοηθοῦν τοὺς νέους νὰ ζοῦν συνειδητά, στὸ πλαίσιο τῆς ζώσας ἐκκλησιαστικῆς τους παραδόσεως, ὡς ὑγιεῖς θρησκευτικὲς προσωπικότητες μὲ πνευματικό, κοινωνικό, πολιτισμικὸ καὶ οἰκουμενικὸ προσανατολισμό. Οἱ μαθητὲς ἔχοντας προϋπόθεση τὴ ὀρθόδοξη χριστιανικὴ θέαση τοῦ κόσμου, μαθαίνουν νὰ μὴν ὑποτιμοῦν οὔτε, ὅμως, νὰ ὑπερτιμοῦν τὰ ὑλικὰ πράγματα, ἀλλὰ νὰ ἔχουν τὴ δεξιότητα νὰ τὰ συμπλέκουν ἁρμονικὰ μὲ τὰ πνευματικὰ κατὰ τέτοιο τρόπο, ὥστε νὰ διασώζεται ἡ ἀλήθειά τους καὶ νὰ ἐπικρατεῖ ἡ ἀναγκαία ἰσορροπία τόσο στὴ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων ὅσο καὶ σὲ ὁλόκληρη τὴν κτίση, τὴν εὐθύνη τῆς ὁποίας ἔχουν. Ἡ σύγχρονη πνευματική, κοινωνική, πολιτισμικὴ καὶ περιβαλλοντικὴ κρίση ἀποτελεῖ ἕνα ἰσχυρὸ παράδειγμα, ποὺ φανερώνει τὸ μέγεθος τοῦ προβλήματος ποὺ δημιουργεῖται ἀπὸ τὴν ἔλλειψη ὑλικοπνευματικῆς ἰσορροπίας στὴ συμπεριφορὰ τοῦ ἀνθρώπου. Δηλώνει ἐπίσης τὸ κενὸ καὶ τὸν κίνδυνο ποὺ δημιουργεῖται στὸν κόσμο ἀπὸ τὴν πλημμελή ἄσκηση τῆς ἡγετικῆς καὶ δημιουργικῆς εὐθύνης, ποὺ ἔλαβε ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὸν Θεὸ κατὰ τὴ δημιουργία του.

Μὲ βάση τὰ παραπάνω, θὰ ἦταν παράδοξο νὰ κατανοηθεῖ ἢ νὰ καταξιωθεῖ τὸ περιεχόμενο καὶ ἡ σκοπιμότητα ἑνὸς ΜτΘ στὴν ἑλληνικὴ παιδεία, χωρὶς ὀρθόδοξο, ἀλλὰ μὲ πολυθρησκειακὸ προσανατολισμό. Μερικοὶ βέβαια ἰσχυρίζονται ὅτι ἕνα πολυθρησκειακὸ ΜτΘ θρησκευτικῶν μπορεῖ νὰ εἶναι καὶ ὀρθόδοξο. Αὐτὸ ὅμως ἀποτελεί οἰκτρὴ παραπλάνηση, διότι αὐτὸ ἀντίκειται στὴν ὀρθόδοξη παράδοσή μας. Οἱ νέοι τῆς χώρας ἔχουν ἀνάγκη τὴν ἀληθινὴ πίστη στὴν Ὀρθοδοξία, διότι ἀξίζουν νὰ ἔχουν μία ὑγιή θρησκευτικότητα, ποὺ νὰ ἀντιστοιχεῖ στὸν ἑλληνορθόδοξο πολιτισμὸ καὶ ἡ ὁποία νὰ μπορεῖ νὰ ἐνισχύει καὶ νὰ ἐμπλουτίζει τὸν ἀξιακὸ καὶ πνευματικό τους κώδικα καὶ νὰ καλύπει τὴν ἀνάγκη ποὺ ἔχουν τόσο γιὰ προσωπικὴ καὶ ἀληθινὴ ἐλευθερία καὶ αὐτοπραγμάτωση ὅσο καὶ γιὰ τὴν οἰκείωση τῆς αἴσθησης ὅτι ἀνήκουν ὀργανικά, ὡς μέλη, στὴν πνευματικὴ κοινότητα καὶ κοινωνία τοῦ Χριστοῦ ποὺ εἶναι ἡ Ἐκκλησία.

Συμπερασματικά, ὁ ὀρθόδοξος προσανατολισμὸς τοῦ μαθητῆ, μέσα ἀπὸ τὸ ΜτΘ, προσβλέπει στὴν πράξη σὲ ἕναν αὐριανὸ πολίτη ἱκανὸ νὰ παρατηρεῖ, νὰ ἀναλύει, νὰ ἑρμηνεύει τὸν κόσμο καὶ τὴ ζωὴ ἀπὸ ὀρθόδοξη θεολογικὴ ἔποψη. Μέσα ἀπὸ μία τέτοια διάσταση τῆς θέσης τοῦ ΜτΘ στὴν παιδεία μας, ἡ μόρφωση ποὺ ἀποκτοῦν οἱ νέοι μας δὲν σχετίζεται τόσο μὲ ποσοτικὰ μεγέθη ὅσο μὲ ποιοτικά, ἀφοῦ αὐτὰ ἀποτελοῦν τὰ χαρακτηριστικὰ γνωρίσματα τοῦ ὁλοκληρωμένου ἀνθρώπου, διότι δὲν μαθαίνουν ἁπλῶς γνώσεις γιὰ τὴ ζωή, ἀλλὰ κλειδιὰ καὶ τρόπους γιὰ νὰ γνωρίζουν, νὰ διακρίνουν, νὰ ἀνακαλύπτουν καὶ νὰ ἑρμηνεύουν τὸ βαθύτερο νόημα καὶ τὴν ἀλήθειά της.

Ὀρθόδοξη Ἀλήθεια, 15.03.2017