22 Νοε 2014

Ἡ ἱστορικὴ συνέχεια τῆς Ἑλληνικῆς μας γλώσσας

Οἱ τόνοι καὶ τὰ πνεύματα ἐπινοήθηκαν τὴν ἐποχὴ ποὺ ἄλλαζε ἡ προφορὰ τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καὶ οἱ γλωσσολόγοι τῆς ἐποχῆς ἤθελαν νὰ συγκρατήσουν μιὰ γραπτὴ ἀπόδοση αὐτῆς τῆς προφορᾶς. Σὲ παλαιότερη ἐποχὴ τοῦ Ἑλλληνισμοῦ, τὸ τελικὸ Ω τοῦ ρήματος ΕΡΩΤΩ προφερόταν διαφορετικὰ ἀπὸ αὐτὸ τοῦ ὀνόματος ΕΡΑΤΩ. Αὐτὴ τὴ διαφορὰ εἰσήγαγαν στὴ γραφὴ οἱ ἐπινοητὲς τῶν τόνων γράφοντας ῶ στὴ πρώτη περίπτωση καὶ ὼ ἢ ώ στὴ δεύτερη. Ὅσο γιὰ τὴ δασεία, αὐτὴ ἦταν οὐσιαστικὰ ἕνα γράμμα ποὺ προφερόταν παλαιότερα πάνω-κάτω ὅπως τὸ γερμανικὸ h (καὶ γραφόταν Η). Ὅταν ἔπαψε νὰ προφέρεται, ἄρχισε νὰ χρησιμοποιεῖται ἡ δασεία σὰν πιὸ διακριτικὸς τρόπος γιὰ νὰ σημειωθεῖ ἡ θέση τοῦ Η. Ἡ δὲ ψιλὴ ἦταν τὸ συμμετρικὸ τῆς δασείας: ἡ ἔλλειψη τοῦ παλαιότερου Η. Ἡ ἐπινόηση τῆς ψιλῆς ἦταν σοφὴ ἰδέα: ἂν ὑπῆρχε μόνο δασεία θὰ δινόταν ὑπερβολικὴ σημασία στὸ γράμμα ποὺ ἀντικαθιστοῦσε· μέσα ἀπὸ τὴ συμμετρία ψιλὴ/δασεία τὸ μάτι βλέπει πάντα ἕνα πνεῦμα ποὺ τοῦ ἐπιτρέπει νὰ ἀναγνωρίσει ἀμέσως τὸ ἀρχικὸ φωνῆεν ἢ τὴν ἀρχικὴ δίφθογγο μιᾶς λέξης καί, ταυτόχρονα, μὲ πιὸ διακριτικὸ...
τρόπο, μαθαίνει ἂν ἡ λέξη ξεκινοῦσε παλαιότερα ἀπὸ Η, δηλαδὴ «δασυνόταν».
Χρησιμοποιώντας τόνους καὶ πνεύματα ἐπὶ τόσους αἰῶνες, ὁ ἑλληνικὸς λαὸς μετέφερε μέσα στὸν χρόνο τὸ γλωσσικὸ ἦθος μιᾶς παράδοσης. Εἶναι λοιπὸν τὰ σημεῖα αὐτὰ μιὰ γέφυρα ποὺ μᾶς συνδέει μὲ ἕνα ἀπώτερο παρελθόν. Ἕνα παρελθὸν ποὺ τυχαίνει νὰ εἶναι ἀρκετὰ ἔνδοξο, τουλάχιστον αὐτὸ πιστεύει ὅλος ὁ δυτικὸς κόσμος. Μπορεῖ ὁ Νεοέλληνας νὰ μὴν ἐνδιαφέρεται ἄμεσα γιὰ αὐτὸ τὸ παρελθόν, ἀφοῦ οἱ ἀντιξοότητες τῆς σημερινῆς ζωῆς εἶναι σίγουρα πολὺ καθοριστικὲς γιὰ τὴν ζωή του. Ἀλλὰ δὲν ἔχουμε τὸ δικαίωμα, ἀπὸ ἄγνοια, ραθυμία ἢ πολιτικὴ παραπλάνηση, νὰ στερήσουμε τὶς μελλοντικὲς γενεὲς ἀπ᾿ αὐτὴ τὴν γέφυρα ποὺ τὶς συνδέει μὲ τὸ παρελθόν.
Ὁ Κεμὰλ Ἀτατοὺρκ κατάργησε τὸ ἀραβικὸ ἀλφάβητο τῆς ὀθωμανικῆς γλώσσας ἀκριβῶς ἐπειδὴ ἤθελε νὰ διακόψει τὴν ἱστορικὴ καὶ πολιτιστικὴ σχέση τῆς σύγχρονης Τουρκίας μὲ τὸ Ἰσλὰμ καὶ τὴν Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία. Ὑπάρχει ἀνάγκη ἡ σύγχρονη Ἑλλάδα νὰ «ξεκόψει» ἀπὸ τὴν ἀρχαία καὶ ἀπὸ τὴν φιλολογικὴ παράδοσή της; Ἂν ναί, τότε πράγματι μπορεῖ κανεὶς νὰ δεῖ τὸ μονοτονικὸ σὰν τὸ πρῶτο βῆμα τῆς ἀνθελληνοποίησης καὶ τὴν στροφὴ πρὸς ἕνα γνωστὸ ἤδη τῦπο διεθνισμοῦ καὶ παγκοσμιοποιημένης κουλτούρας. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, σὲ κράτη ὅπως ἡ Γαλλία, οἱ πολιτικοὶ δὲν ἔχουν δικαιοδοσία πάνω στὴν γλῶσσα, γιὰ τὴν ὁποία, κύρια, γνωμοδοτεῖ ἡ Ἀκαδημία, καὶ ποὺ μὲ τὴν στάση της γίνεται καὶ ὁ φύλακας τῆς γλωσσικῆς (καὶ ὄχι μόνον) παράδοσης.

Οἱ γλωσσολόγοι τοῦ 200 π.Χ. δὲν ἦταν πιὸ ρομαντικοί, ἰδεαλιστές, ἢ πατριῶτες ἀπὸ τοὺς σύγχρονους. Ἂν κράτησαν ἕνα ἀποτύπωμα τῆς παλαιᾶς προφορᾶς μέσω τοῦ τεχνάσματος τῶν τόνων καὶ πνευμάτων ἦταν ἐπειδὴ αὐτὴ ἡ πληροφορία ἦταν ἄκρως χρήσιμη γιὰ τὴν κατανόηση τοῦ γραπτοῦ λόγου. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ δὲν ἔπαψε νὰ ἰσχύει τοὺς τελευταίους 20 αἰῶνες καὶ ἰσχύει ἀκόμα σήμερα.

9 σχόλια:

  1. Εγώ πάλι πιστεύω ότι ναι μεν το πολυτονικό δείχνει την καταγωγή μια λέξης, είναι ένας συνδετικός κρίκος με την αρχαία ελληνική γλώσσα κλπ κλπ, κάνει και ένα κείμενο να δείχνει πιο καλσσικό και όμορφο, αλλά για τα σημερινά δεδομένα είναι ουσιαστικά άχρηστο και δύσχρηστο.Τα νέα ελληνικά δεν έχουν καμία σχέση με τα αρχαία σε θέμα προφοράς και προσωδίας. Σήμερα π.χ. δεν υπάρχει το δασύ πνεύμα, εκτός ίσως από το γέλιο μας, «hahaha» τουτέστιν «ἅ-ἅ-ἅ». Ακόμη και με δασεία το τελευταίο δεν θα το προφέραμε «hahaha» στα νέα ελληνικά αλλά μάλλον «α-α-α». Ποιος ο λόγος, αναρωτιέμαι, να μπούμε στη διαδικασία να μάθουμε όλους τους κανόνες τονισμού με τις εξαιρέσεις και τις ιδιαιτερότητες, που δεν έχουν εφαρμογή στο λόγο μας;
    Το πολυτονικό θεωρώ ότι καλό είναι να χρησιμοποιείται για γλωσσολογικούς, ιστορικούς και ερευνητικούς λόγους, να χρησιμοποιείται σαφώς στα αρχαία κείμενα (ιδιαίτερα μάλιστα όταν κάποιος προσπαθήσει να αποδώσει τα κείμενα στην αυθεντική τους προφορά), να συνεχίσει να χρησιμοποιείται και στην εκκλησιαστική γλώσσα για λόγους παράδοσης, αλλά για απλή καθημερινή χρήση νομίζω ότι είναι μάλλον υπερβολικό. Σε όποιον έχει αντιρρήσεις, θα τον προκαλέσω να διαπιστώσει πόσο χρονοβόρο είναι να πληκτρολογείς με πολυτονικό. Ας μας το επιβεβαίωσουν και οι συντάκτες των άρθρων της ιστοσελίδας! Στο μικρό μου κείμενο με μόνη την οξεία έκανα τουλάχιστο 3 φορές λάθος...
    Δ.Χ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ἀγαπητὲ φίλε καὶ ἀδελφέ, διαφωνῶ μαζί σου. Δὲν εἶναι μόνον θέμα προφορᾶς καὶ προσωδίας τῆς γλώσσας, ἀλλὰ πολλὰ περισσότερα. Πρῶτον καὶ κύριον εἶναι τὸ θέμα τῆς ἐτυμολογίας τῶν λέξεων καὶ τῆς ὀρθογραφίας, εἰδικότερα στὶς σύνθετες λέξεις που προέρχονται ἀπὸ τὴν προσθήκη προθέσεων (ἐκ + ἱστορῶ = ἐξιστορῶ, ἀπό
      + ἁλατώνω = ἀφαλατώνω, ἐπί + ἕδρα = ἐφέδρανο, πρῶτος + ὑπουργός = πρωθυπουργός, ἀντί + ὑπολοχαγός = ἀνθυπολοχαγός, ἀπό + ἑλληνισμός = ἀφελληνισμός κ.τ.λ.). Δὲν ἀναφέρω περισσότερους λόγους, ἁπλῶς παραπέμπω γιὰ περισσότερες πληροφορίες στὴν παρακάτω ἱστοσελίδα "http://www.polytoniko.org/". Στὸ θέμα τῆς πληκτρολογήσεως κειμένων σὲ πολυτονικὴ μορφή, νομίζω ὅτι εἶναι θέμα συνήθειας. Προσωπικῶς, ὅταν ἐπιχειρῶ νὰ γράψω σὲ μονοτονικὸ, βάζω ἀπὸ κεκτημένη ταχύτητα βαρεῖες στὶς μονοσύλλαβες λέξεις!!! Στὴν καθημερινή μου γραφή μὲ τὸ χέρι, γράφω ἐπίσης σὲ πολυτονικό, ἐμβαθύνοντας ἡμέρα μέ τὴν ἡμέρα στοὺς γραμματικοὺς κανόνες. Εἶναι πλέον φανερὸς στὶς ἡμέρες μας ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖον ἐπιβλήθηκαν αὐτὲς οἱ ἀλλαγὲς στὴν παιδεία μας. Γιὰ νὰ χάσουμε τὴν ἐπαφὴ μὲ τὴν γλῶσσα μας καὶ σιγὰ-σιγὰ νὰ ὁδηγηθοῦμε, γιατὶ ὄχι, στὸ λατινικὸ ἀλφάβητο. Ἐξ ἄλλου, στὸν ἐμπορικὸ τομέα ἤδη ἔχουν ἀλλοιωθεῖ οἱ ὀνομασίες τῶν ἐταιριῶν, τόσο στὴν γραφή τους, ὅσο καὶ στὴν σημασία τους.

      Διαγραφή
    2. Καλησπέρα. Τη γνωρίζω την ιστοσελίδα για το πολυτονικό και την έχω συμβουλευτεί πολλάκις για κανόνες τονισμού. Το πολυτονικό θα μπορούσε να χρησιμοποιείται ακριβώς για να εξηγήσει την ετυμολογία μιας λέξης, όπου χρειάζεται. Δεν είναι ανάγκη να το χρησιμοποιούμε συνέχεια - κατά τη γνώμη μου. Υπάρχουν αλλαγές στην ορθογραφία, που έχουν περάσει με εντελώς φυσιολογικό και ανεπαίσθητο τρόπο στα ελληνικά (πχ. κρεββάτι > κρεβάτι, ταξείδι > ταξίδι, αυγό > αβγό, αυτί > αφτί κοκ.) και δεν έτρεξε τίποτα. Δεν μπορούμε να κρατήσουμε μια γλώσσα δια παντός στην ίδια μορφή. Σε καμία γλώσσα του κόσμου δεν έχει συμβεί αυτό. Θα έπρεπε λοιπόν, σύμφωνα με τα όσα λες, να διατηρήσουμε και την αρχική ορθογραφία όλων των λέξεων την ελληνικής κάτι που είναι μάλλον αδύνατο. Παλιότερα γράφονταν τα ξένα ονόματα με πολύπλοκο -και αστείο- τρόπο πχ. Johnny > Τζώνη για να δείξουν ότι τα "ο" και "ι" στο όνομα είναι μακρά, κάτι που όμως δεν έχει εφαρμογή στα νέα ελληνικά. Κανένας δεν θα πρόφερε το όνομα ως "Τζόονιι" επειδή γραφόταν Τζώνη. (Και στο κάτω κάτω ακόμη και αυτό λάθος είναι, διότι το "η" ήταν μακρό "ε" και όχι "ι".)
      Καλό είναι να μην είμαστε τόσο "φοβικοί" σε τυχόν αλλοίωση της γλώσσας μας και ότι όλοι τα έβαλαν με τα ελληνικά. Όλες οι γλώσσες εξελίσσονται, αλλάζουν, εμπλουτίζονται, απλοποιούνται ή προσαρμόζονται στις ανάγκες της κάθε εποχής. Αναπόφευκτα. Είναι απόλυτα φυσιολογικό και συμβαίνει σε όλες τις γλώσσες του κόσμου, όχι μόνο στα ελληνικά!
      Δ.Χ.

      Διαγραφή
    3. Χαίρετε! Ωραία η συζήτηση την οποία έχετε ανοίξει εδώ. θα ήθελα κι εγώ να προσφέρω κάτι σ᾽ αυτήν. Λοιπόν είμαι παιδί του μονοτονικού. Οι τόνοι και τα πνεύματα καταργήθηκαν μόλις πήγα στο δημοτικό σχολείο. Πρώτη φορά έκανα Αρχαία Ελληνικά στην... 1η Λυκείου.... Στο δημοτικό δεν μας δίδαξαν όχι μόνο τους τόνους, που φυσικά είχαν ήδη καταργηθεί, αλλά καλά-καλά ούτε γραμματική, για να μην πάθουμε ψυχολογικά προβλήματα... Μόνο τρεις γραμμές ορθογραφίας γράφαμε και τις περίφημες «λέξεις της καρτέλας». Δεν ξέρω ποιός το εφηύρε αυτό το χαζοσύστημα, αλλά δεν νομίζω ότι έμαθε κανείς να γράφει σωστά μ᾽ αυτό. Λοιπόν, το αποτέλεσμα ήταν μέσα σε ένα κείμενο 20 γραμμών στην Στ´ Δημοτικού να κάνω περί τα 50 γραμματικά λάθη!!! Οι γονείς μου μάταια προσπαθούσαν να με βοηθήσουν, διδάσκοντάς με κάποια βασικά πράγματα.
      Το πρόβλημα όμως λύθηκε σχεδόν αυτόματα όταν στην 1η Λυκείου έκανα Αρχαία Ελληνικά καί έμαθα πώς παράγονται οι λέξεις και γιατί, για παράδειγμα, το «προβάλλω» γράφεται με δύο λ, ενώ το «προέβαλα» μέ 1 λ, ή πώς προήλθε ετυμολογικώς η λέξη «άφιξη» και γιατί γράφεται μέ γιώτα (ι), κ.λπ. Μέσα όμως στην όλη αυτή λογική είναι και το πολυτονικό σύστημα. Είναι απλό το θέμα: Αν ξέρεις πολυτονικό, ξέρεις την γλώσσα σου. Και όχι μόνο την γλώσσα σου, αλλά και τις ευρωπαϊκές γλώσσες. Τότε μόνο καταλαβαίνεις γιατί ο Άγγλος λέει Hellas και όχι Ellas, γιατί λέει Homilia και Οmilia, γιατί λέει Homer καί όχι Οmiros κ.λπ. Ανοίγουν νέοι ορίζοντες στο νου σου και όχι μόνο μιλάς καλύτερα την γλώσσα σου, αλλά επίσης αρχίζεις να συνδυάζεις καλύτερα τις άλλες γλώσσες με την δική σου.
      Το να σκεφτόμαστε περισσότερο δεν είναι εμπόδιο στον σημερινό κοιμισμένο τρόπο ζωής, αλλά μάλλον προσόν. Και η πληκτρολόγηση είναι καθαρά θέμα συνήθειας. Εγώ μπορώ εξίσου γρήγορα να γράψω και πολυτονικά και μονοτονικά! Επομένως, δεν νομίζω ότι αυτές οι δικαιολογίες ευσταθούν.

      Theologiko

      Διαγραφή
    4. @Theologiko
      Δεν αμφισβητώ τίποτα απ' όσα γράφετε. Σαν πρώην καθηγητής όμως θα τονίσω ότι τα αρχαία ελληνικά διδάσκονται πλέον από την Α' γυμνασίου. Προσωπικά βλέπω τα παιδιά να κάνουν πολύ περισσότερα ορθογραφικά λάθη συγκριτικά με τα λάθη που έκανε η δική μου γενιά, η οποία επίσης μεγάλωσε με μονοτονικό. Το πρόβλημα είναι αλλού (που δεν θα το αναπτύξω τώρα, διότι θα ξεφύγουμε από το θέμα). Για μένα και για εσάς που αγαπούμε την ελληνική γλώσσα πιο πολύ από κάποιους άλλους, που θέλουμε να μάθουμε εμβαθύνουμε τις γνώσεις μας, το πολυτονικό είναι ένας παράδεισος. Κυριολεκτικά. Κι εμένα μου αρέσει πολύ, παρά τα όσα γράφω. Προσπαθώ όμως να δω το θέμα πρακτικά σε σχέση με την εποχή μας (που δεν σημαίνει καθόλου ότι έχει πάρει τη σωστή κατεύθυνση!)
      Σκεφτείτε μόνο, αν γινόταν μια κίνηση επαναφοράς του πολυτονικού, πόσα προβλήματα θα δημιουργούσε: θα έπρεπε να ανατυπωθούν όλα τα βιβλία, να αφιερωθούν πάμπολλες ώρες στη διδασκαλία του με αμφίβολο αποτέλεσμα (εδώ με το μονοτονικό και τα λάθη αυξάνονται και πληθύνονται) και θα έπρεπε να ξαναγραφτούν τα πάντα στο διαδίκτυο από την αρχή με πολυτονικό. Και το κυριότερο: οι σημερινοί νέοι με την απαξίωση και την ετοιματζίδικη ζωή που τους δώσαμε, δεν νομίζω να απαρνούνταν τόσο εύκολα τα τρισάθλια greeklish που τόσο τους "βολεύουν". Χρειάζεται κάτι περισσότερο για να επανέλθουμε στον παραδοσιακό τρόπο γραφής μας. Τι; Ας αναρωτηθεί και ας απαντήσει ο καθένας μόνος του. Μέχρι τότε, καλά είμαστε με το μονοτονικό.
      Δ.Χ.

      Διαγραφή
    5. Εἶσαι ἀμετανόητος νεοεποχίτης φίλε ! ζεῖς στήν ἐποχή σου !
      Ἀπόλαυσε λοιπόν τά πλούσια ἐλέη της ὅσο ἔχεις καιρό γιατί συντόμως τά πάντα
      θά μεταστραφοῦν χωρίς τίς μίζερες,ἐπίτρεψέ με,δικαιολογίες σου περί δυσκολιῶν.
      Καί τά παιδιά τά φιλομαθῆ θά ἀκολουθήσουν καί θά ὐπερασπιστοῦν καί θά ''παρασύρουν'' κι ἄλλους μέ ἐνθουσιασμό διότι φίλε μου,ἡ ἀλήθεια ζεσταίνει τίς καρδιές ὅσο καί ἄν ἡ αὐθαιρεσία τό ψέμα καί ἡ ἀπάτη
      τυφλώνουν!!

      Καλλιόπη

      Διαγραφή
    6. Ὡς ἠθοποιός,διάβαζα καί τόνιζα λάθος καί δέν καταλάβαινα τί λένε τά κείμενα τά μονοτονικά-συχάθηκα καί δέν ξανααγόρασα βιβλία μονοτονικά'τά κείμενα δέ πού μοῦ δίνουν τά μετατρέπω στά ἑλληνικά(πολυτονικά) γιά νά μπορέσω νά νοιώσω τί λέω καί νά ἐκφραστῶ=τώρα τό τί λέει ὁ πάνω κύριος,μόνο ὡς προσπάθεια προπαγάνδας ὑπέρ τοῦ μονοτονικοῦ μπορῶ νά τό λάβω.
      Κ.Τ.

      Διαγραφή
  2. Ἐγὼ διδάχθηκα τὸ πολυτονικὸ ὁπότε μοῦ εἶναι ἀπολύτως φυσιολογικὸ νὰ γράφω κατ᾽ αὐτὸν τὸν τρόπον. Γιὰ ἕνα διάστημα υἱοθέτησα τὸ μονοτονικὸ ἀλλὰ μὲ μπέρδεψε. Ὅταν, ἐν γένει, μελετῶ ἕνα κείμενο στὸ πολυτονικὸ μὲ διευκολύνει καλλίτερα στὴν κατανόησί του! Ἕνας βασικὸς λόγος ποὺ ἀντιτίθεμαι στὸ μονοτονικὸ πάντως εἶναι ὅτι μᾶς διευκολύνει νὰ προχωρήσουμε στὴν υἱοθέτησι τῆς φραγκοχιώτικης γραφῆς (Greeklish)! Αἰσθάνομαι ὅτι οἱ τόνοι λειτουργοῦν ὡς ἀνασταλτικὸς παράγων!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Γιά τό πολυτονικό εἶχε πεῖ ὁ γεροΠαΐσιος πώς θά ἐπανέλθει κάποια στιγμή καί τά παιδιά μας θά μᾶς φτύνουν ἐνῶ θά μᾶς φέρουν Γερμανούς φιλολόγους νά μᾶς διδάξουν πάλι τά Ἀρχαῖα!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή

ΚΑΝΤΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟΥ ΜΑΣ.