Λουκᾶς Νοταρᾶς καὶ ᾿Ανθενωτικοὶ

τοῦ Παναγιώτου Γ. Νικολόπουλου, Ομ. Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου ᾿Αθηνῶν

ΕΙΣ ΤΟ ΤΟΣΟΝ σημαντικὸν ἄρθρον τοῦ κ. Β. Α. Κοκκίνου («῾Εστία» 2.6.2006) παρεισέφρησεν, ὡς μὴ ὤφειλε, μία παρένθεντος φράσις, ὄχι μόνον μὴ ἀνταποκρινομένη εἰς τὰ πράγματα, ἀλλὰ καὶ ἄδικος: «Καὶ βέβαια σήμερα οἱ Τοῦρκοι δὲ ἔχουν συμμάχους Νοταρᾶδες καὶ φανατικοὺς ἀνθενωτικοὺς κληρικούς». Αλλὰ τὰ πράγματα δὲν ἔχουν ἔτσι. Ο ἱστορικὸς Δούκας καταγράφει φράσιν, τὴν ὁποίαν εἶπεν ὁ Μεγαδοὺξ Λουκᾶς Νοταρᾶς: «κρειττότερόν ἔστιν εἰδέναι ἐν μέσῃ τῇ Πόλει φακιόλιον βασιλεῦον Τούρκων ἢ καλύπτραν Λατινικήν». ῞Ομως ὁ ἴδιος Δούκας καταγράφει τὶς ἄοκνες προσπάθειες τοῦ Νοταρᾶ γιὰ τὴν ἄμυναν τῆς Πόλεως, τὴν συμμετοχήν του εἰς τὶς πολεμικὲς ἐπιχειρήσεις. Ο Κωνσταντῖνος μὲ τὴν ἐπιμέλειαν τοῦ Μεγαδοῦκα Λουκᾶ Νοταρᾶ εἶχε φροντίσει τὴν ἐπισκευὴν τῶν τειχῶν καὶ εἶχεν ἐξα- σφαλίσει ἀρκετὰ ἐφόδια. Οἱ ἀλλεπάλληλες ἐπιθέσεις τοῦ Μωάμεθ ἀντιμετωπίζοντο νικηφόρα. Οἱ ζημίες ποὺ προκαλοῦσε τὸ πυροβόλον ἐπεσκευάζοντο τὴν ἀκόλουθη νύκτα κι᾿ ἔτσι οἱ βομβαρδισμοὶ ἔμεναν χωρὶς ἀποτέλεσμα. Μὲ προσπάθειες μεταλλωρύχων ὁ Μωάμεθ κατώρθωσε νὰ σκάπτη ὑπονόμους, ἀλλὰ μὲ τὶςἐνέργειες τοῦ Λουκᾶ Νοταρᾶ, ποὺ κατέφυγε στὶς ὑπηρεσίες τοῦ....

μηχανικοῦ Γιοχάννες Γκράντ, κατεσκευάζοντο ἀνθυπόνομοι ποὺ ἐξουδετέρωναν τὶς προσπάθειες τοῦ Σουλτάνου νὰ διεισδύση ὑπογείως εἰς τὴν Πόλιν, ἐφ ὅσον δὲν κατώρθωνε νὰ τὴν κατακτήση ἀπὸ τὰ τείχη.

῾Ο ἴδιος ὁ Λουκᾶς Νοταρᾶς, ἡγούμενος σώματος πεντακοσίων (500) ἀνδρῶν, «ἐν τῇ Πόλει περιεπόλευε, θαρρύνων ἁπανταχοῦ τοὺς στρατιώτας καὶ στοχαζόμενος τὰς βίγλας καὶ ἐρευνῶν τοὺς

παραλειπομένους». Κατὰ δὲ τὴν διάρκειαν τοῦ ἀγῶνος ὁ Μεγαδοὺξ εἶχε τὴν εὐθύνην ἐπὶ πλέον τῆς βασιλικῆς πύλης καὶ μὲ ἕνα ἐφεδρικὸν σῶμα εὑρίσκετο κοντὰ καὶ ὀπίσω τῶν χερσαίων

τειχῶν. Μετὰ τὴν ῞Αλωσιν τῆς Πόλεως, ὁ Λουκᾶς Νοταρᾶς θὰ ἔχη τὸ θάρρος νὰ εἰπῆ εἰς τὸν Μωάμεθ: «Κύριε, οὐκ εἴχομεν τόσην ἡμεῖς ἐξουσίαν τοῦ διδόναι σε τὴν Πόλιν, οὐδὲ βασιλεὺς αὐτός».

᾿Απάντησις, ἡ ὁποία παραπέμπει εἰς τὴν ἀνάλογον ἀπάντησιν τοῦ Κωνσταντίνου Παλαιολόγου: «οὔτ᾿ ἐμόν ἐστιν οὔτ᾿ ἄλλου τῶν κατοικούντων ἐν ταύτῃ». Μετ᾿ ὀλίγας ἡμέρας, μὲ τὸν ἔφηβον

υἱόν του καὶ τὸν γαμβρόν του Κατακουζηνὸν θὰ καταστοῦν οἱ πρῶτοι Νεομάρτυρες. Διότι δὲν θὰ ὑποταχθοῦν εἰς τὶς ὀρέξεις τοῦ Μωάμεθ. Καὶ αὐτὰ τὰ καταγράφει ὁ φιλενωτικὸς Δούκας.

* * *

ΔΥΣΤΥΧΩΣ, κυριαρχεῖ ἀκόμη ἡ ἄποψις, ὅτι ὁ Λουκᾶς Νοταρᾶς ἦταν φιλότουρκος, καθὼς καὶ ἄλλαι ἐναντίον του κατηγορίαι. Τοῦτο ὀφείλεται στὴν ἐξιστόρησιν τῆς ἐπ᾿ ὀνόματι τοῦ Σφραν-

τζῆ νόθου ἱστορίας (Chronicon majus), ὁ ὁποῖος δὲν φείδεται λοιδοριῶν κατὰ τοῦ ἀντιπάλου του εἰς τὴν Βυζαντινὴν Διοίκησιν. Τόση εἶναι ἡ ἐκδικητικότης του, ὥστε οὔτε κἄν ἀναφέρη τὸ Λουκᾶς Νοταρᾶς. Βυζαντινὸς ἀξιωματοῦχος, ὁ τελευταῖος «Μέγας Δούξ» (᾿Αρχιναύαρχος) τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας. Χαλκογραφία (᾿Αθήνα, Μουσεῖο Μπενάκη)μαρτύριον τοῦ Νοταρᾶ. ῾Ο γνήσιος Σφραντζῆς (Chronicon minus) βεβαίως δὲν παρέχει αὐτὴν τὴν μομφήν. Δυστυχῶς αὐτὴ ἡ ἄπο-

ψις τοῦ νόθου Σφραντζῆ ἐπεβίωσε —ἄλλωστε ἐξυπηρετεῖ ὡρισμένην ἰδεολογίαν καὶ πολιτικὴν σκοπιμότητα— καὶ μολύνει καὶ τὴν πολιτείαν τοῦ Λουκᾶ Νοταρᾶ καὶ τὴν θυσίαν του. ᾿Αλλὰ καὶ οἱ ᾿Ανθενωτικοὶ Μοναχοὶ καὶ Κληρικοὶ ἐπολέμησαν ὁμοῦ μετὰ τῶν λοιπῶν ῾Ελλήνων ῾Ενωτικῶν καὶ τῶν Λατίνων. ῞Ενα σῶμα ἑπτακοσίων ἀνδρῶν, ἐκ τῶν ὁποίων οἱ περισσότεροι Μοναχοί, εὑρίσκεται εἰς τὸ κέντρον τῆς Πόλεως ὡς ἐφεδρικὸν σῶμα ὑπὸ τοὺς Δημήτριον Κατακουζηνόν, τὸν γαμβρόν του Νικηφόρον Παλαιολόγον, τὸν ἀνεψιὸν τοῦ κατόπιν Πατριάρχου Γενναδίου Θεόδωρον Σοφιανόν. Κατὰ μῆκος τμήματος τῶν θαλασσίων τειχῶν εἶχαν τοποθετηθῆ Μοναχοί, οἱ ὁποῖοι καὶ ἀπέ- κρουαν τὶς ἐπιδρομὲς τῶν Τούρκων. Δὲν ὑπῆρξαν λοιπὸν σύμμαχοι τῶν Τούρκων ὁ Λουκᾶς Νοταρᾶς καὶ οἱ ᾿Ανθενωτικοί. Οἱ ᾿Ανθενωτικοὶ ἦσαν κατὰ τῆς ὑποταγῆς εἰς τὸν Πάπαν, ἀλλὰ δὲν ἦσαν φιλότουρκοι. Καὶ κατὰ τὴν περίοδον τῆς ῾Αλώσεως ἔμειναν εἰς τὴν Πόλιν καὶ τὴν ὑπερήσπι-

σαν κατὰ τῶν Τούρκων καὶ δὲν ἐζήτησαν καταφύγιον ἀλλοῦ. Γι᾿αὐτὸ παραμένει ὁ θαυμασμός μας καὶ ὁ σεβασμός μας τόσον γιὰ τὴν ἐμμονήν των εἰς τὴν ᾿Ορθόδοξον Πίστιν, ὅσον καὶ γιὰ τὸ

θάρρος καὶ τὴν θυσίαν ποὺ ἐπέδειξαν εἰς τὸν ἀγῶνα γιὰ τὴν σωτηρία τῆς Πόλεως.