Πατερικὴ θεολογία καὶ καθολικότης, ἑλληνισμὸς καὶ ἱστορικότης

                                                                     

π. Γεωργίου Φλορόφσκυ

"...Μόνον παράφρονες θὰ ἀπεφάσιζαν ποτὲ νὰ "ἀφελληνίσουν" τὴν Λειτουργίαν καὶ τὰς ἄλλας ἐκκλησιαστικὸς ἀκολουθίας καὶ νὰ δώσουν εἰς αὐτᾶς ἕνα ὕφος περισσότερον "σύγχρονον...".

…Ὁ πατὴρ Γ. Φλορόφσκυ, Ρῶσος τῆς διασπορᾶς καὶ ἐκ τῶν πλέον διακεκριμένων συγχρόνων ὀρθοδόξων θεολόγων, ἀφοῦ ἐπισημαίνει τὰς ὀλέθριας ἐπιδράσεις τῆς Δύσεως ἐπὶ τῆς ρωσικῆς θεολογίας, ὅπερ ἰσχύει καὶ διὰ τὴν νεοελληνικὴν θεολογίαν, λέγει τὰ ἑξῆς ἀξιοπρόσεκτα σχετικῶς πρὸς τὸ πρόβλημα τοῦ λεγομένου "ἐξελληνισμοῦ" τοῦ Χριστιανισμοῦ:

"Δὲν θὰ ἠμποροῦσε κανεὶς νὰ ὑποστήριξη ὅτι ἡ ρωσικὴ θεολογία, εἰς τὴν δημιουργικήν της ἀνάπτυξιν, ἠσθάνθη ἀρκετὰ πλήρως ἡ ἀρκετὰ βαθέως εἰς τοὺς κόλπους τῆς τὴν παρουσίαν τῶν Πατέρων καὶ τοῦ Βυζαντίου. Τῆς ἀπομένει ἀκόμη νὰ τὸ κάμη. Τῆς ἀπομένει ἀκόμη νὰ φοίτηση εἰς τὸ αὐστηρὸν σχολεῖον τοῦ χριστιανικοῦ ἑλληνισμοῦ. Ὁ ἑλληνισμὸς ἔχει ἀποκτήσει αἰώνιον χαρακτήρα μέσα εἰς τὴν Ἐκκλησίαν ἔχει ἐνσωματωθῆ εἰς τὴν σάρκα της· ἔχει γίνει αἰωνία κατηγορία τῆς χριστιανικῆς ὑπάρξεως. Δὲν ἐννοῶ φυσικὰ τὸν ἑλληνισμὸν ὡς ἐθνικὴν ἴδεαν ἡ τὸν ἑλληνισμὸν τῆς συγχρόνου Ἑλλάδος ἡ ἐκεῖνον τὸν καθυστερημένον καὶ κάθε ἄλλο παρὰ νόμιμον ἑλληνικὸν "φυλετισμόν". Ἐννοῶ τὴν χριστιανικὴν ἀρχαιότητα, τὸν ἑλληνισμὸν τῶν δογμάτων, τὸν ἑλληνισμὸν τῆς λατρείας, τὸν ἑλληνισμὸν τῆς εἰκόνος... Ἡ χριστιανικὴ λατρεία ἔχει σφραγισθῆ διὰ παντὸς μὲ τὸ ἑλληνικὸν ὕφος τῆς "εὐσέβειας τῶν μυστηρίων". Καὶ αὐτὸ ἔχει γίνει μέχρι τοιούτου βαθμοῦ, ὥστε νὰ μὴ ἠμποροῦμεν νὰ διεισδύσωμεν εἰς τὸν ρυθμὸν τῆς λειτουργικῆς μυσταγωγίας, ἂν πρηγουμένως δὲν ὑποβληθῶμεν εἰς ἕνα εἶδος μυστικοῦ "ἐξελληνισμοῦ".

Μόνον παράφρονες θὰ ἀπεφάσιζαν ποτὲ νὰ "ἀφελληνίσουν" τὴν Λειτουργίαν καὶ τὰς ἄλλας ἐκκλησιαστικὸς ἀκολουθίας καὶ νὰ δώσουν εἰς αὐτᾶς ἕνα ὕφος περισσότερον "σύγχρονον". Τὸ στερεώτερον στοιχεῖον τοῦ ρωσικοῦ ἐκκλησιαστικοῦ πολιτισμοῦ εἶναι κατὰ γενικὴν ὁμολογίαν ἡ εἰκών. Ποῦ ὀφείλεται ὅμως ἡ σταθερότης αὔτη; Μήπως εἰς τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ μεγάλοι Ρῶσοι εἰκονογράφοι κατώρθωσαν νὰ ἀφομοιώσουν πνευματικῶς τὴν ἑλληνικὴν εἰκονογραφικὴν πείραν καὶ νὰ τὴν ἀποδώσουν εἰς τῷ καθ' ἠμᾶς μὲ μίαν οἰκειότητα γνησίως δημιουργικήν; Αὐτὴ εἶναι ἡ λογικωτέρα ἀπάντησις. Ὄχι. Ο ἑλληνισμὸς δὲν εἶναι ἁπλῶς μία φάσις τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας, ἕνας σταθμὸς εἰς τὴν πορείαν τῆς Ἐκκλησίας. Ὅταν ὁ θεολόγος ἀρχίζη νὰ πιστεύη ὅτι αἳ "ἕλληνικαι κατηγορίαι" ἔχουν ξεπερασθῆ, αὐτὸ σημαίνει ἁπλούστατα ὅτι ὁ ἴδιος ἔχει ἐξέλθει ἀπὸ τὸν ρυθμὸν τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινωνίας, ὅτι ὁ ἴδιος ἔχει χάσει τὸ αἴσθημα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς.

Ἕνας μόνον τρόπος ὑπάρχει διὰ νὰ εἶναι ἡ θεολογία μᾶς καθολική: νὰ εἶναι ἑλληνική. Μόνον ἐν τῷ ἑλληνισμῶ ἠμπορεῖ νὰ εἶναι κανεὶς ἀληθῶς καθολικὸς (δήλ. Ὀρθόδοξος). Αὐτὸ τὸ τελευταῖον εἶναι κάπως διφορούμενον. Τὸ ἀντιχριστιανικὸν στοιχεῖον ἐδέσποζεν, ὡς γνωστόν, εἰς τὸ ἀρχαῖον πνεῦμα. Ἀκόμη καὶ σήμερον πολυάριθμοι εἶναι ἐκεῖνοι ποῦ καταφεύγουν εἰς τὸν ἑλληνισμόν, διὰ νὰ ὑψώσουν τὸ ἀνάστημα τῶν καὶ νὰ καταπολεμήσουν τὸν Χριστιανισμόν. (Κλασσικὸν παράδειγμα ὁ Nietzche). Δὲν πρέπει ὅμως νὰ λησμονῆται ὅτι ὁ ἑλληνισμὸς ἐνεσωματώθη εἰς τὴν Ἐκκλησίαν. Αὐτὸ ἀκριβῶς εἶναι τὸ ἱστορικὸν νόημα τῆς πατερικῆς θεολογίας.

Καὶ αὐτὴ ἡ ἐνσωμάτωσις τοῦ ἑλληνισμοῦ εἰς τὴν Ἐκκλησίαν ἐχάραξεν ἐπὶ τοῦ σώματος τῆς ἱστορίας μίαν μόνιμον καὶ ὁριστικὴν τομὴν πασίδηλον σημεῖον τῆς ὁποίας παραμένει τὸ εὐαγγελικὸν κήρυγμα, ἡ ἱστορικὴ φανέρωσις τοῦ σαρκωθέντος Λόγου. Ὁ χριστιανικὸς ἑλληνισμός, ὁ μεταμορφωθεῖς διὰ τῆς ἐπιφανείας τοῦ Λόγου καὶ τῆς ἐλεύσεως τοῦ Πνεύματος, εἶναι πλέον ἐξ ὁλοκλήρου γεγονὸς τῆς ἱστορίας. Ἡ πατερικὴ θεολογία εἶναι "θεολογία τῶν γεγονότων", μᾶς καθιστὰ δηλαδὴ συγχρόνους ὠρισμένων ἱστορικῶν γεγονότων, τῶν γεγονότων τῆς Ἱερᾶς Ἱστορίας. Ἀλλὰ τὸ βασικώτερον καὶ ἀποφασιστικώτερον ἀπὸ τὰ γεγονότα αὐτὰ εἶναι ἀκριβῶς ἡ σάρκωσις τοῦ Θεοῦ καὶ ἡ ἐν μέσω ἠμῶν σκήνωσίς του, ἡ ὁποία ἐσημειώθη ἱστορικῶς διὰ τῆς ἐντάξεως καὶ τῆς ἐνσωματώσεως τοῦ ἑλληνισμοῦ εἰς τὴν Ἐκκλησίαν. Ὅλα τὰ λάθη, ὄλαι αἳ πλάναι, ὅλοι οἱ πειρασμοὶ ἑνὸς ὑπερβολικοῦ ἐξελληνισμοῦ τοῦ Εὐαγγελίου, φαινόμενον ἀρκετὰ συχνὸν κατὰ τὴν διάρκειαν τῶν αἰώνων, δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἐξασθενήσουν τὴν σημασίαν τοῦ θεμελιώδους αὐτοῦ γεγονότος: διὰ τὴν κήρυξιν καὶ τὴν διάδοσιν τοῦ χαρμόσυνου ἀγγέλματος τῆς ἐν Χριστῷ σωτηρίας, διὰ τὴν ἔκθεσιν καὶ τὴν διατύπωσιν τῆς χριστιανικῆς θεολογίας ἔχρησιμοποιηθησαν εὐθὺς ἓξ ἀρχῆς κατηγορίαι ἑλληνικαί. Πατερικὴ θεολογία καὶ καθολικότης, ἑλληνισμὸς καὶ ἱστορικότης ἀποτελοῦν τὰς συζύγους ὄψεις ἑνὸς μοναδικοῦ και αδιαιρέτου δεδομένου"1.

1. "Ἡ πορεία τῆς Ρωσικῆς Θεολογίας", ἐν Θεολογία, Ἀλήθεια καὶ Ζωή. Ἀθῆναι 1962, σέλ. 32 ἔ.

Ἑπόμενοι τοῖς Θείοις Πατράσι,

σελ. 71-72

Πατερικὰ 1 ἔκδ. Βρυέννιος,

Θεσσαλονίκη 1997